Benvenuto nel Sito dell`Associazione Culturale  Messaggero Sardo

HomeStoria e CulturaIn LimbaPoesie in SardoSu mundhu de sa poesia de Cristoforo Puddu – Gennaio 2016

Poesie in Sardo

Su mundhu de sa poesia de Cristoforo Puddu – Gennaio 2016

Gerolamo Araolla: cantore dei protomartiri turritani

 

Figura unica di intellettuale (fu autore in limba sarda, in italiano e spagnolo) e di religioso è quella del sassarese Gerolamo Araolla, vissuto nel XVI secolo e presumibilmente scomparso a Roma prima del 1615.

Le scarse notizie biografiche pervenute su Araolla, compensate però da una ricca ed interessante produzione poetica, ci dicono della sua appartenenza ad una illustre famiglia, di studi in lettere, filosofia e laurea in diritto all’Università di Pisa o, secondo il dizionario biografico Treccani, a Bologna. Successiva alla laurea la decisione di prendere i voti religiosi, divenendo canonico del Capitolo di Bosa intorno al 1569. Autore colto, coltivò il trilinguismo che a quei tempi caratterizzava la Sardegna. La sua opera più nota è il poema logudorese, in ottava rima, intitolato “Sa vida, su martiriu et sa morte dessos gloriosos martires Gavinu, Brothu et Januariu”. L’opera, di oltre duemila versi, è pubblicata a Cagliari nel 1582 ed attinge a quella scritta precedentemente da Antonio Cano, con un più ricco ed ampio “adattamento”  del materiale leggendario e popolare sulla vita dei martiri turritani; il poema ebbe ampia diffusione attraverso il clero dei villaggi, che lo divulgò come sussidio pastorale.

I santi cristiani Gavino, Proto e Gianuario furono martirizzati a Porto Torres nel IV secolo e sono i protomartiri dell’Arcidiocesi Turritana. Il culto di Gavino martire, oltre che in Sardegna, è diffuso in Corsica, in Toscana e in Campania. San Gavino è solennemente onorato e particolarmente festeggiato nei centri sardi di Aidomaggiore, Bancali (Sassari), Elini, Esporlatu, Gavoi, Illorai, Monti, Muros, Oniferi, Porto Torres e San Gavino Monreale. Il profondo culto dei sardi per Gavino ha portato ad identificare l’intero mese di Ottobre, riconosciuto mese del martirio del santo, come Santu Aini.

 

 

Si propongono alla lettura le ottave iniziali de “Sa vida su martiriu…” ed alcuni esemplificativi versi di altre opere dell’Araolla, poeta in limba logudorese del XVI secolo.

Sa vida

su martiriu et i sa morte

dessos gloriosos martires

Gavinu, Brothu et Januariu

cumposta

peri su multu magnificu reverendu et egregiu

Hieronimu Araolla tataresu

doctore in ambas leges

et canonigu bosanense cum sa prebenda

de Putumajore

 

 

 

1.

Sa Vida, su Martiriu, et cruda morte

De sos tres gloriosos advocados,

Qui triumphant como in sa celeste corte,

Pro su qui inogue istetint tormentados

Si mi dat logu su Pianeta, et Sorte,

Qui sos ispirtos m’istent sussegados,

Promitto in rima octava de contare

De Gavinu, de Brothu, et Januare.

 

2.

Nasquer non podet da’ me cosa alcuna

Digna de laude senza su favore

Tou, Re, totu a quie su Sole, et luna

S’inclinant sende d’ipsos su Factore;

Concedemi in sas ateras cust’una,

Qui conosca de Te gratia, Segnore,

Qui tesse custa tela in nov’istilu

Quale requirit deligadu filu.

 

3.

Et s'in sas almas fagher movimentu

Dêt custa sanct' Historia lacrimosa,

Si dent ad Tie principiu et fundamentu

Sas gratias in su Mundu d'ogni cosa,

Qui senza Te nessunu intendimentu

Podet, nen limba fagher versu o prosa;

Però snodala Tue, et s'intellectu

Avviva quant' est altu su subjectu.

 

4.

In su tempus qui a Caju inthronizaint,

Et in suprema Sedia lu setisint;

Sos duos Tirannos perfidos regnaint

Qui tantu a sos Christianos persighisint,

Edictos qui accusarent, publicaint

In sos logos et regnos qui intendisint

Viver quale si siat sorte de gente

Qui adorànt a Christu Omnipotente.

 

5.

Non istetit sa Sedia persighida

De Pedru mai in sos passados annos,

Nen tantu conculcada et opprimida

In flagellos, angustias, et affannos.

Quant' istetit durendelis sa vida

In su guvernu ai custos duos tirannos,

Qui desint morte pro ponner terrore

D'Eutechiu a Caju Sanctu successore.

 

6.

Et pro mezuis usare de sas suas

Damnadas intentiones, Diocletianu

Divisit su imperiu in partes duas

Cum su collega sou Maximianu:

Divisu, cominzaint sas impias, cruas

Manos ad ispargher samben christianu,

S' unu in Levante, et s' ateru in Ponente

Cum istratios de ferru, et fogu ardente.

 

7.

Parente istrictu fuit Diocletianu

De su nadu in Dalmatia, Dalmateu

Caju Sanctu Pontifice Christianu

Humile Seevu de Servos de Deu ;

Su pius crudele perfidu inhumanu

Non fit mai vistu Arabicu, o Judeu,

Non pius superbia Lucifer hapisit

Quando de Chelu in tenebras ruisit.

 

8.

Su primu qui si fectit adorare

In Terra send' alzadu Imperadore,

Et qui fectit su mundu attribulare,

Et posil tot' in gherras et rumore,

Su qui fectit adflitos sempre istare

Sos Fideles de Christu cum timore ,

Custu est de vile, et basciu naschimentu,

Mas d' un' altu et sublime intendimentu.

 

9.

Subra sos octo curriant sos noranta

Senza dughentos ab Incarnatione,

Qui su mundu curriat fortuna tanta

Segundu de sos pius sa opinione;

Quando s’istracca trabagliada et Sancta

Barca tenzesit sa persecutione

Decima sa pius cruda, et pius notada

Qu' esseret in sas ateras istada.

 

10.

Et pro eseguire quant' hant decretadu,

Ispidint pro sos Regnos regidores,

In Corsica et Sardigna est nominadu

Barbaru dai sos duos Imperadores;

Et cum literas cuddu admonestadu,

Qui cum tormentos varios et dolores

De cuddos extirparet sa Christiana

Gente, et sola regnaret sa pagana.

 

 

 

Rimas diversas spirituales

Ingegnu subra humanu arte suprema,
Qui ricas perlas te ssis in fin’ oro,
Et servas s’uni, e s’ateru decoro,
Et de sas partes, la pius parte extrema.
Quingasi cussa testa de diadema
Ch'ampiat sa terra, e su celeste choro
De gloriosa fama, e in mesu insoro
Splendat, sa valorosa, e cara gema.
D'Hercule sa prosapia, e pius Robella
Andet altera, e cun alegra fronte
Exalet abba cristallina, e chiara.

 

 

Algunas voltas m’isto imaginende

Algunas voltas m’isto imaginende

su currer nostru, e vida variada,

qu’in issos s’intellettu ando perdende:

qui vido hoe una frisca e colorada,

que rosa quando ispirat su ponente,

cara, e la vido cras sicca e rugada…

 

 

Su velu de Calpurnia

                   1.

Cun furia quantu potint, a Gavinu,

Intesu su mandattu, sa Isbirraglia

Leant, e pius lu appretat su Bocinu.

Qui non chiau duru istrittu da tenaglia:

Su visu pius polidu d'oro finu,

Da sa turba infidele aspra canaglia

Est delleggiadu como, su qui prima,

D'issos miradu fuit cun tanta istima.

 

                   2.

Et versu de Balai sa rocca altina,

Sa scelerada isquadra, et compagnia

D’Isbirros, et Porteris, sa Divina

Persone portant, cun grande alegria:

Una femina Santa, qui vighina

Fuit de Gavinu, l’incontrait in via;

Santa, et devota in vista, et cun effettu,

Et fuit bona Christiana in su secretu.

 

                   3.

Et pro sa conoscansa, et amistade

Qu'inter issos teniant in biguinadu,

S’intenerisit totta de piedade,

In viderlu cun funes atrozadu;

E cun ardente zelu, et caridade

Dimandar assa gente: In hu'est portadu,

Itte causa, o delittu hat cometidu,

Essende da su Re tantu querfidu?

 

                    4.

Pro risposta li narant: Assa morte

Portamus custu inrespetadu, e tristu;

Cemente e traitore d'essa Corte

E servu qui s'est fatu a Jesu Christu.

In lachrimas prorumpit tantu forte,

Qui mai canale d'abba non fu vistu

Falare cun pius furia, e faguer rios;

Quantu falant da cussos oyos pios.

 

                    5.

Et cun piantu corale s’hat iscioltu

Da sa testa, unu velu russu, asprinu,

Et piegadu qui l'hat, e in se regoltu,

Lu donat ass'amadu sou viguinu;

E li narat, Sos oyos, et su voltu,

Quando s'ultima pena su Bocinu

T'hat como dare, imbendadi cun custu,

Qui moris pr’esser Santu, e pr'esser Giustu.

 

                    6.

Mi dolgio, qui non poro ateramente

Camparedi sa vida, figiu amadu,

Da custa dispietada e cruda gente,

Qu'in viderti sas venas m'has siccadu.

Gavinu acceptat s’humile presente,

E leat su velu involtu et assettadu;

Riet sa frotta iniqua dessu gestu:

Veni, li narat, cras, e lea s’imprestu. […]

…..

 

 

                    7.

Visibilmente fu vistu Gavinu,

Da pustis ispiradu caminare;

Calphurniu l’incontresit in caminu,

Qui non podiat sa rutta soma alzare;

Essende solu, e fìaccu su ronzinu,

Gavinu lu ayudait a barriare;

Et nait: Te', custu velu imboligadu,

Qu'heris mugere tua mi l'hat prestadu.

 

                    8.

Paganu fuit Calphurniu, et fuit maridu

De cudda bona femina, qui tantas

Lachrimas, da sos oyos li hant corridu,

Nasquidas da su coro, e intragnas Santas;

Subitu sa mugere qui l'hat vidu

Venner a domo, novamente o quantas

Nde li falat a copias abundosas.

Considerende sas passadas cosas.

 

                    9.

Sa mugere agatende in dolu, e piantu,

Restat Calphurniu un'homine transidu;

Essend'eo foras qui ti affligis tantu;

Itte mortale casu hat succedidu?

A Gavinu Sevelli, a cuddu Santu,

Respondit issa, o caru meu maridu,

Vighinu nostru da te tantu amadu,

Eris l'hana in Balay decapitadu.

 

                   10.

S'haveres vistu, cun itte rigore

De funes, et de ferru astrittu, e cintu

Stetit portadu, a milli, su colore,

De pura teneresa tornait tintu:

Da su pius vile, e bassu servidore

Tiradu fuit, et da s'ateru spintu;

Qui a pietade hit com'haver certamente

Mossidos una Tigre, unu Serpente.

 

 

                   11.

Tale morte crudele, et inhumana

Mai non fui vista; e narant, qui l'hant mortu

Pro qu'in sa Fide Santa Christiana

Cretisit, et duos presos hat esorto.

Sos oyos li faguiant quale funtana,

Narende custu priva d'aconortu;

Calphurniu qui su die haviat tratadu

Cun Gavino, restait tottu ispantadu.

 

                    12.

O su qui visi est Sonniu, e eo so maccu,

O sonnias tue, o l'has immaginadu;

Pro qui Gavinu, et soma, et caddu fiaccu

Alzarelos da terra m’hat ayuadu;

Qui solu non podia, qui fuit istraccu

Dessu largu caminu ispoderadu;

E assa partida, peri cuddu Quelu,

Mi dait imboligadu custu velu.

 

                   13.

Et qu'infenitas gracias refferidu

T'havere dessu donu deliciosu;

E nadu custu, da me s'est partidu.

Contentu, allegru, e con coro gioyosu,

Li dat su velu a custa su maridu.

L'isparghit, e l'agatat sambinosu,

In viderlu restait verifìcada

De Calpriurniu, s'historia recitada.

 

                   14.

Cretisit sa mugere firmamente

Da cudda, esser torradu in custa vida,

Et qui viviat miraculosamente

S'alma statura in pezzos dividida,

Cominzat posca pius minudamente

A referre sa cosa qu’est seguida;

De tale sorte nait, e referisit,

Qui su maridu Moro convertisit.

 

                   15.

In su Santu lavacru Baptismale

Lu baptizait, pr'esserli cancelladu

Cuddu antigu peccadu originale,

Qui sos Padres Antigos qu'hant lassadu;

Torrat devotu, e tantu ispirituale.

Qu'est da multos pro Santu reputadu:

O dizzosu Calphurniu, e compagnia,

Qu'in sa Celeste caminades via.

 

Questo sito o gli strumenti terzi da questo utilizzati si avvalgono di cookie necessari al funzionamento ed utili alle finalita illustrate nella pagina di policy e privacy.

Chiudendo questo banner , scorrendo questa pagina,cliccando su un link o proseguendo la navigazione in altra maniera, acconsenti all`uso dei cookie. Per saperne di piu'

Approvo

Pubblicità big

Archivio

In questa sezione potrai trovare tutti i numeri del "Messaggero Sardo" dal 1969 al 2010

Archivio Nuovo Messaggero Gds Online...

Circoli

Elenco completo di tutti  i circoli sardi in Italia e nel Mondo, le Federazioni e le Associazioni di tutela.

Sport

Le principali notizie di tutti gli sport.

In Limba

Le lezioni in limba, il vocabolario e le poesie in limba.

doğal cilt bakımı doğal cilt bakımı botanik orjinal zayıflama ürünleri doğal eczane avon