Orlando Biddau: una poesia sopra e fuori da ogni schema
Scorrendo la lirica “Tormentati poeti”, della giovane e affermata autrice catanese Angela Mori, ho avuto l’immediata sensazione che i versi “…Noi erranti nella strada maestra,/ Mai contenti della vita stessa…/” e ancor più i conclusivi “…Noi poeti tormentati e infiniti,/ Autodistrutti da un male privo di nome,/ Morti ancor prima dei nostri folli abbagli,/ E delle nostre nefaste verità.//”, si potessero abbinare idealmente alla biografia esistenziale e poetica del sardo Orlando Biddau; autore bilingue di grande ispirazione immaginifica, con personale dimensione mitica da “poète maudit” (poeta maledetto), dotato di una capacità “folle” di librarsi tra gli estremi limiti della poesia e seguire percorsi “sopra e fuori da ogni schema”.
Orlando Biddau nacque a Fiume nel 1938, da genitori sardi di Modolo. Al piccolo e caratteristico centro della Planargia – in un periodo di grandi sofferenze è rifugio per tanti sfollati – ritorna con la famiglia allo scoppio della seconda guerra mondiale. L’adolescenza di Biddau è segnata da difficoltà, irrequietezza e dal gravoso lavoro di manovale muratore, da cui si riscatta con un progressivo impegno nello studio che lo porterà a conseguire due lauree: in Lettere alla Sorbonne di Parigi e in Lingue straniere a Urbino, discutendo la tesi “Les illuminations de Rimbaud” con Carlo Bo. Nel 1970 rientra in Sardegna per dedicarsi all’insegnamento, ma problemi di salute gli impongono, ben presto, un forzato rientro a Modolo, dove intraprende una vita dedita agli studi, alla letteratura e alla stesura poetica di opere di profonda riflessione e sensibilità.
Nella lirica di Biddau si fondono le maggiori realtà poetiche del Novecento e sono evidenti gli influssi di autori come Eugenio Montale, Garcia Lorca e Rimbaud. In diverse composizioni segna un partecipe ed originale interesse per l’universo-ruolo del mondo animale (rapportati e avvicinati per sentimenti agli uomini stessi) e rivela una profonda conoscenza e coscienza ambientalista, ma è la costante e caratterizzante “inadeguatezza a vivere” a dominare i suoi versi con tratti di disperazione, incubi e pensieri di morte. Particolari le composizioni in cui realizza un intimo legame con il paesaggio e la marina di Bosa, mentre è il suo Modolo a rivivere in riflessioni ed in unici quadri e memorie di sofferta poesia, generata da un vivere intenso, ardito e travagliato. Collaboratore della rivista “La grotta delle vipere”, stampa diverse sillogi in italiano e un volume contenenti ben sei raccolte è pubblicato nel 2012 dalla EDES (Editrice Democratica Sarda) di Sassari
Orlando Biddau si è spento il 7 aprile 2014 a Bosa e da grande voce della letteratura contemporanea è stato poeta riconosciuto (stimato da critici e letterati come Carlo Bo, Eugenio Montale, Dario Bellezza, Franco Sonis, Antonio Sanna, Nicola Tanda, Attilio Mastino e Bachisio Bandinu) e premiato a livello sardo (premio “Città di Ozieri”) e nazionale.
Di seguito tre composizioni in limba di Orlando Biddau, premiate all’Ozieri nel 1966 (1° premio); nel 1975 (premio speciale “Cesira Carboni Aru”) e nel 1977 (3° premio).
IN SA SICCAGNA
E filada una corona ‘e pruinca andaian
cantende de domo in domo: “Dàdenos
s’abba, Signore: sos pizzinnos cheren
pane, sos anzones cheren erba,
sos avanzos de sa chena dàdenos…”
Custa càlema frimma in garrela, sas muscas
subra petas in càmula appietadas, in bidros
consumidas su mesu die affrebbadu,
sa campagna ch’attittan desoladas
furriadolzas de chigulas; e s’ajania
chi ti trazzas in s’umbra e s’apposentu
ue sognos s’ingalinan e disizzos,
cun sa brocca imbagantas in su jannile:
ed est terra e rosina in s’impredadu
ue passas andende a sa funtana,
a man’in chintu, brocca a duas
asas, pienas de fiores siccos
sa pettorras, de arrascios sos ojos.
Cherrinde sas isperas ch’ispighende
andas in sa messera, sen’isettu
ti remuzzas sas dies, una pena cumassende
sena madrighe; e su cabu chilchende
in su ghindalu ‘e sa vida s’imbrudugliat
s’azzola.
Ma it’affinada como
isettas chi su tunciu nieddu ziret
in frisca risada: has a viziliare ista
notte a lampana allutta su segretu
‘e su ‘eranu chi morit
ajanu, chi s’isprunit un allegria.
Sutta sa parra ‘e sa luna
noa ‘enis dae sa funtana
sa brocca a cùccuru
s’andanta lenta.
SAMBENE TENTU
Si restat a s’atunzu unu rajolu
no sunt sas rosas dae tempus isfattas
in sas chisuras chi jughen a mare,
ue finin tottu sas làmbrigas…
Si una tristura mi sighit s’anima
no est sa chigula fizza ‘e su sole,
chi morit ràida ‘e cantu ingranidu,
ne s’agonìa ‘e s’astore…
M’ischidat a unu sìddidu intro ‘ e notte
su turmentu chi ti limat sas laras,
sos ojos de abba ‘e riu in mesu ‘e ru,
ue s’inganzat su ‘olu ‘e sas dies tuas.
Mi leat s’àstiu a traittorinu
chi ti ligat in sorte a sa priorissa,
et rinnegat sos ranos de s’amore
ca no hat connotu fiore in su eranu.
Si s’affannu mi persighit in su sonnu,
est sa sorte dada a sa priorissa
ch’in sa mirada tua ‘ettaiat raighinas.
Bi pianghet presoneri iscuru samben
chi chilcat s’àidu in nodos de dolore
antigu et vigorosu chei sa terra.
Appozzu a ragabeddes et corrogas
m’est su coro, in sa notte sentinella.
Su masciu irde sambinat dae fiancos,
non crabiolat pius su ‘entu cun trigos
et avenas, ma fatt’est unu lamentu.
Ch’in d’unu manzanile friscu ‘e martu
a s’istimadu ‘e a tie giutat s’ammentu
de menta àspida ‘e primmu lentore,
pro ch’issu in d’una notte de passione
‘nd’assibet su sabore ‘e sale sardu.
Si mi durat ancora unu piantu
est po’ sa rosa mai ‘énnida a lughe,
chei sa pena tua chi mi remuzzat.
Et ‘nde cumpret su sémene su ‘entu,
pro chi amore t’azzendat in sa ‘enas
su samben cun s’abrile ‘e sas chisuras,
chi s’anima mia jughen in cadenas
et sena cantos a unu mare’e pedras.
SA TERRA MIA
Sa terra mia areste, addes
et montes, crastos, roccas,
et po làcanas s’ùrulu ‘e su mare.
Po séculos meda amos pistadu
in su mortaju su sale ‘e sa passénzia,
a s’isettu ‘e vizilias sena cras.
Sa limba nostra istrùpia
cuat su pistighinzu
d’unu pòsidu nuragicu
o grecanu, suppesadu
cun accamu dae s’iscuru
a su sole ‘e martu,
ancora ranzoladu.
S’anima nostra est drota
ché una tanga ‘e suelzos
chi su maistru at curvadu
tott’in d’unu sensu
po semper, chen’iscampu.
Chi nessi a su peldulàriu
potet issa mustrare
su caminu ‘e su ‘entu.
Como non torrant sas dies,
t’affòltigat su tempus andadu,
ue faeddare cun sos mortos,
s’istoffare a fundu in terra, pius
a fundu, finas a ìer a isciùscidu
s’abba ‘e s’ammentu!
Ti leaìat s’abba et s’abba t’at jutu
a tesu, ue fiorit su papàile
paris cun su trigu ingranidu
chi nos nutrit in s’iscussuminzu,
s’abba ìa in su surcu, in sos ojos
de sa fémina mia, su papàile
chi dat s’imméntrigu, nostru trobeàle.
S’ilbaloru nostru siet comente
su sonnu ‘e su cacaracàsu
in s’iscuru mele ‘e sa valva,
duradu tantu cant’ad’esser cras
apprettadu su ‘olare frùzzidu
a s’alanzu ‘e sa lughe.