La poesia del poeta-contadino Antonio Palitta di Pattada
La poesia riposa dentro l’uomo ed è “anima” che accomuna tantissimi sardi, quasi un segno caratterizzante per identità e cultura. Il luogo interiore di Antonio Palitta (Pattada 1921 – 2003) è rivelatore del suo essere poeta – eccelso rappresentante lirico nella continuità della tradizione letteraria in limba del suo paese – dove i versi si esaltano per scandagliare la condizione sociale e umana dell’uomo nei suoi elementi e sentimenti.
Un legame profondo e complesso unisce le sue composizioni, siano esse in rima o in versi liberi, per la capacità di esprimere la grandezza delle idee di umanità e di universalità delle persone semplici, sempre in modo determinato e partecipe alla struttura della realtà e quotidianità. la poesia di Palitta nasceva dalla diretta fatica del coltivo dei campi (dopo le scuole elementari segue le attività familiari di pastore e contadino) e, come evidenziato dalle liriche Su cantu de su suore e Messende, esprime “un robusto canto sulla condizione inestricabile dell’uomo che, nel proprio sudore e nel proprio lavoro, ha le molle più vere del progresso e della civiltà”.
Antonio Palitta, già dalla prima edizione, fu uno dei protagonisti de premio “Ozieri”; vi operò scelte innovative per il rinnovamento della poesia sarda, sia come autore pluripremiato, per la capacità “di muoversi liberamente tra poesia in rima e verso sciolto”, che come prezioso componente di giuria. È stato collaborator della rivista S’Ischiglia, del giornale La Nuova Sardegna e alcune sue liriche in logudorese purissimo e musicale, a cui coniuga grandi contenuti, sono state inserite nell’Antologia dei nuovi poeti dialettali curata da Guido Miano. Altri componimenti, pubblicati per iniziativa del Comune di Pattada insieme ai versi di Giovanni Camboni e di Giuseppe Monzitta, sono raccolti nel volume Paraulas de poesia (Sassari, TAS, 1983); mentre una significativa parte di produzione poetica, curata dallo studioso e compaesano Angelo Carboni, è sta raccolta nel volume postumo Umbras de dolore, alas de infinidu (Ozieri, Il Torchietto, 2004).
Su cantu de su suore
«Saludu!, omine sabiu e donosu.
Ischis chie so eo? Su suore,
de su samben cumpanzu e su dolore,
et de sa terra sale generosu.
«Saludu! Sole bellu dae s’aera
tue mi ries serenu et giocundu;
ischis chie so eo? De su mundu
s’onore pius mannu, cunsidèra.
«Saludu a bois, preziosos, ch’istades
de sa muntagna in su coro inserrados.
Infustos dae me et carignados,
cantigos de vittoria cantades!
«Saludu! grandes, isplendidas naves;
comente in unu mundu ’e fantasia,
trasportades dolore et allegria,
dae terra in mare, e omines, et aves.
«Eo so suore, già l’ischides,
amigu ostru sinzeru et costante;
naves bellas comente ’e diamante,
s’impronta mia onorada giughides.
«Ardidas caras macchinas aladas,
de sos chelos reinas et signoras!
Sunt pro ’ois tramontos, auroras,
ma no siedas animas dannadas…
«Saludu! No mi sezis connoschende?
Eo so suore allegru et sanu!
Olade, olade, a su generu umanu
novas de paghe felizes portende.
«Poderosos, zigantes ‘grattacelos’,
chi a sas nues alzades sa testa,
a su suore, aiòh!, faghide festa!
pro me toccades superbos sos chelos!
«Et bois, trenos, lestros che saetta,
de me ite nde nades? Valentias…
de istradas, de pontes, gallerias,
non so forsis s’artefice et poeta?
«Digas massizzas, cant’abba arrocades!
Cantu progressu a custa umanidade!
Chi eo bos so su babbu, et bos so frade,
a sa notte, a sa die lu contades.
«Oh, casteddos de liberos, inue
mentes profundas si turmentant tantu!
Cantu de me in issos bi hat, et cantu!
Pensadore fecundu, l’ischis tue!
«Eo so su cumpanzu ’e s’agonia,
pena e cuntentu de sa parturente
et cando so versadu santamente
una nobile so pregadoria»
Paghe, pane, cuncordia et amore…,
ses su re de s’universu, o suore!
Montanaru est mortu
...De Gennargentu s'abila reina,
frimmu hat su 'olu e lassat nidu e runda,
"e-i sa luna in mesu chelu tunda",
in notes chi no andat una frina.
Pius no la cuntemplat maestosa.
Frimmu at su 'olu, arressu s'est su coro,
e-i sos montes in limbazu insoro
pregan paghe e reposu a una losa.
Sos montes ch' hat cantadu e at amadu
chin passione e chin palpitu ardente,
den tramandare a sa noella zente,
in sas rocas iscritas cantu at nadu.
Sos limpidos eternos orizontes,
chi abberin sa gianna a s'aurora,
chin su pastore indovinende s'ora
in s'ammentu si unit in sos montes.
E cantende sas suas poesias,
cale pregadoria a su manzanu,
pro unu dulche sentimentu arcanu,
su mortu vivet in sas cosas bias.
Mastru ecellente, adiu, su cunfortu,
chi una die m' has cherfidu dare,
m'ammento e no potendedi unorare,
lassa chi ti pianga sende mortu.
Messende
Bestidu ’e carignos de fogu
tamba tamba camino
subra ’e bragias azzesas.
Sa falche,
rugia,
paret messende fiamas,
e-i sa funtana
hat piantu s’ultima lagrima.
No unu puzone in sos chelos,
no una colora in sos fenos:
o sun cottos arrustu
o, zegos,
si che sun bettados in mare.
Eo puru,
guasi maccu,
so pro abboigare
chi essan a mesudie sos isteddos.
Mamma, cantos isteddos…
Mamma,
cantos isteddos istanotte!
Dami,
dami sa banchitedda tua,
chi mi nde falo mizas de bratzadas
e in manos,
in cussas manos de pupia ‘ etza,
ti ponzo sos isteddos.
Si tue los carignas,
so cunvintu,
in alvures de paghe
e muntones de pane si cunvertini.
Mamma,
ajò nos setzimus in gianna
e. si tue mi faghes cumpanzia,
det passare unu caddu mannu mannu,
tottu fattu ‘e luna.
Et eo mi lu sezo custu caddu,
e, cun tegus a groppa,
demus attraessare terra e mare.
Pro semenare sos isteddos nostros,
fattos pane e amore.
Mamma,
cantos isteddos!
Ma cantu ranchidore in terra e mare.
E cantos mesudies
Punta a punta no sun de mesanotte!
Mamma,
dami sa banchittedda tua,
nde falo sos isteddos…
Mamma,
custos isteddos, istanotte,
sun ascultende una ruschida dulche
chi pigat dae una banchittedda,
e rien incantados.
Ma no si faghen pane,
ma no si faghen alvures de paghe.
Babbu
Babbu,
sas francas de su tempus bezu
ti sun fatende sos passos minudos,
minudos e tremende
che a pudda trobeida e imbaddinada
In mesu ‘e su nie;
e in telarzos tristos
ti sun tessende s’abidu ‘e s’adiu,
e puru tue no moris.
Cando,
In brazos de sa frina,
s’ultimu alenu tou
andat a si pasare
in sas terras inue b’has ispaltu
bertulas de isetos,
e bias, tropu ‘ias b’has messadu
mannujos de bisonzu
tando, eo,
fatu zigante,
in sos telarzos de su coro meu,
una este ti tesso,
tota ‘e versos;
de cuddos versos mios,
chi in sas terras de pane aultidu,
s’anima ti faghian
de abrile unu chelu mannu mannu
babbu.
Tue no moris…
su solde feu, fizu ‘e sa morte
rosigare no podet unu mortu
‘estidu ‘e poesia.