Franceschino Satta: autentico poeta nuorese
Franceschino Satta (conosciuto popolarmente come tiu Franzischinu o mastru Satta) è nato a Nuoro il 16 settembre 1919 e vi ha trascorso gran parte della vita da autentico e orgoglioso nuorese nello storico rione di Santu Predu, fino alla scomparsa avvenuta il 25 luglio del 2001.
Aveva iniziato a coltivare la poesia in limba già nell'adolescenza (le prime composizioni di buon livello le scrive all'età di 13 anni), ma solamente nella maturità decide di pubblicarne in giornali e riviste, ed in seguito proporle ai numerosi premi letterari che animano la vita culturale sarda degli anni '70, '80 e '90 del secolo scorso. In gioventù, nel periodo da insegnante elementare a Desulo, conobbe il poeta Antioco Casula “Montanaru” che apprezzò immediatamente la grande validità dei versi del Satta e cercò, senza successo, di orientarlo verso una diffusione e pubblicazione dei componimenti in verace limbazu nugoresu. La poesia di tiu Franzischinu rappresentata da efficaci parole e immagini poetiche, coinvolgenti per idealità e pathos, è alimentata dal substrato della genuina cultura sarda e da profondi significati e sentimenti. Leonardo Sole, critico e grande estimatore del poeta nuorese, lo segnala per “i versi delicati e armoniosi”, scritti “cun patimentu e ardore” e nella convinzione “che la vita è solo amore”. Autore delle raccolte Cantos de amistade, Nuoro, Cooperativa Grafica, 1983; Ispadas de sole, Cagliari, Trois, 1992; Incantos. Su prantu cubau, Nuoro, Solinas, 2000, che con unicità di stile raccontano le sue “visioni” poetiche e le storie della memoria nuorese segnata dalla solidarietà e da suggestioni antiche. I suoi versi continuano a vivere nel canto di numerosi cori, recitati in diverse rappresentazioni teatrali e nella discografia del cantautore Piero Marras. È ricordato per le collaborazioni a Frontiera, L'Ortobene, La Nuova Sardegna, Il Messaggero Sardo, La Nuova Città e per essere stato il redattore di area nuorese della rivista S'Ischiglia. Tra i numerosi riconoscimenti poetici il prestigioso premio “Ozieri” nel 1983 per la lirica Ispadas de sole e il suggestivo titolo di “Cittadino Illustre”, conferitogli nell'agosto del 1991, dall'allora sindaco Simonetta Murru, “per aver onorato Nuoro con il suo esempio di civis probo e operoso, contribuendo col suo quotidiano, instancabile lavoro alla crescita civile, culturale e sociale della città”. Nel maggio del 2002 il Comune di Nuoro gli ha intitolato una via, nel rione in cui e nato e vissuto, per i meriti della sua distintiva arte poetica che, come scritto dal tempiese Giulio Cossu nella prefazione al volume Ispadas de sole, ha coltivato “in un'officina personale di antico artigiano” e nel segno della “robusta incisività della parlata nuorese”.
Ispadas de sole
In sos pichidos angrones de s'anima
allataos dae s'odiu
corruschian ammentos de focu
cupinde
traschias de malissia.
Sun frizzas de benenu
chi mi brusian s'ispiritu.
Su tempus
m'hat puntu su coro allinnau
e, chene chìschiu,
nadro in corbarjos d'anneu.
Sos ocros sumortìos
juchen pezzi sa grista 'e s'ispramu
pantarma seculare
de una terra iscarrainza,
orfanada,
dae sos bentos buddios de s'istrùssia,
in fraviles d'abbolottu,
tra tizzos alluttos
de unu tempus gùrpinu
irghilinìu ‘e pistolèssia.
Sos campos lucorosos de sa bida
fattos de selenos canticos d'amore
sun in oche
intro 'e su coro meu
e dego massarju 'e pistichinzos
cherjo semenare labores de bontade
fulliandeche
in sas percas fungudas de s'irmenticu
sas lubas ch'abbelenan
sod alentos immortales de s'anima.
Cherjo binchere
gherrande chin ispadas de sole.
Sos granos de su coro
no iffroscan
in rubos de malissia.
Cando sa luche 'e s'anima
s'isparghet in agheras durches de chelu
tando sa terra est cussorja 'e meravillas.
A Nugoro
Pro Nugoro una bella cantonedda
iscrivo chin sas alas de su coro.
Una cantone durche, labras d'oro,
sinos d'amore, brunda, ocrinighedda.
Chi jucat sos profumos d'una rosa
e de su chelu "immensu" luche e brama:
bella che-i sos affettos d'una mama,
durche che-i sos sospiros d'una isposa.
Chi jucat de cust'isola galana
sos colores alligros de "Su Monte",
s'alinu friscu e sanu 'e s'orizonte
e de lusingas d'oro una funtana.
E chin sa luche 'e s'anima, cuntentu,
ti pinto sos segretos de su coro;
ti pinto, Nugoro cara,unu tesoro
in sas isferas de su firmamentu.
E chin s'ammentu arcanu 'e sas isperas
chi m'han postu su coro in tribbulìa,
ti dasso custa durche sinfonia
chin sas notas de milli gardaneras.
Si peri cras s'eternu Redentore
mi rizivit in sinos d'una tumba,
da' ibe iscappo , bella , una culumba
chi ti benichet chin sinzeru amore.
Cantones de pache e d'amore
Istanotte bid'happo in su sonnu
su chelu lucente
de bramas d'affettu comente
sa luche 'e su coro.
Bid'happo pizzinnos
jocande in guruttos
e in prattas de sole.
E a zaja, in sa janna,
a murmuttu, filande
iscarpittas de lana.
E a mama, galana, cosinde
corittos, chin filos de brama.
Bid'happo pasteras, funtanas,
puzones a pore,
in ramos de mendula in frore;
e isposas cantande in su ribu.
Bid'happo bezzeddos
in foras, contande
de cando, pizzinnos a zarra,
andaban a mura
in fattu 'e sos rubos
paschende in campura
cabaddos e zubos
e sonnios de gloria.
Bid' happo –l'ammento a memoria –
su mundu pizzinnu, serenu, tranchillu.
Prenande sa brocca
de s'abba colada,
bid'happo cumpanzos corales
chi commo non sunu.
Bid' happo,
ghirande, a s'intrighinu, a babbu
in artu in su carru,
tra seghedes d'oro,
de bassamu tintu,sa cara
luchente 'e sudore
alligru e serenu,
cantande a murmuttu
cantones de pache e d'amore.
So riccu
"Cuss'est poveru in terra!",
nat sa zente pro mene.
S' irballat: eccomente!
Dego so riccu. Riccu! So poeta!
Inintro 'e coro juco
prus de milli aschisorjos
de marengos d'amore.
Cumprendo su limbazu 'e sos puzones,
sos nuscos delicaos
de sos bellos calabriches
ch'in beranu accasazan sa natura.
Sa frina , chi si basat
labores e funtanas , m'est amica.
Issa mi nat de cando
sas birghines galanas
ricamaban cantones
chin tramas d' arcu 'e chelu.
Mi nat de cando, galu creatura,
sa luna ingannadora,
m'affranzabat su coro 'e bonidade.
Mi faveddabat de gherras e de paches,
de juramentos fattos
e de tantas promissas non mantesas.
A s'iscusiu, sas tuppas de mudrecu,
mi cuffidan segretos
e minettas de focu.
Dego so riccu abberu. So poeta!
Comprendo sos misterios
de custu mundu arcanu
chi nos allatat s'anima,
tra sonnios e chimeras
e bolos d' immortale fantasia.
E canto chin amore
sa fide chi mi brotat
intro ' e benas de coro,
ei sos affettos beros d' una mama
chi si nìnniat su fizu
marmuttandeli isperas
e durches alapinnas de cossolu.
Ite bos paret? Naze: non so riccu?