La poesia campidanese di Saragat, Scalas Armeni e di Teresa Mundula Crespellani
Tra il vasto e qualitativamente ricco patrimonio in versi che la Sardegna può vantare nella grande poesia campidanese figurano, tra le altre, le composizioni di Cesare Saragat (Sanluri 1867 – Cagliari 1929), di Tommaso Scalas Armeni (Quartu Sant’Elena – Serramanna 1937) e di Teresa Mundula Crespellani (Cagliari 1894 – 1980). La limba campidanese è lingua di realtà e attraverso i versi dei tre si legittima come “lingua di poesia” dalla suggestiva musicalità letteraria. Le poesie che confluiscono al nostro essere di lettori hanno parole e linguaggio vissuto nella coscienza e nell’anima dei sardi come parte determinante di storia e di identità; sono linguaggio aderente al mondo d’origine e alla quotidianità che alimenta l’incanto dell’anima col suo naturale mezzo espressivo materno ed immediato. I tre autori sono accomunati da una grande efficacia espressiva.
Teresa Mundula Crespellani ha sapientemente impiegato il “cagliaritano”, salvaguardandone il tratto linguistico distintivo e originario, per rappresentare in versi l’ambiente cittadino con i suoi caratteristici personaggi dal dialogare genuino e popolare. Da sensibile e profonda poetessa ha scritto di emozioni e sentimenti con i segni dell’intimità familiare; di rilievo la sua particolare attenzione letteraria allo specifico racconto poetico di amore alla Sardegna. Coniugata con l’avvocato Luigi Crespellani, figura di rilievo politico e primo Presidente della Regione Sardegna.
Cesare Saragat, pur essendo di origine gallurese, visse principalmente tra Sanluri e Cagliari e tra il 1891 ed il 1899 pubblicò parte della sua ampia produzione nelle riviste “Vita Sarda” e su “La Piccola Rivista”. Cesare Saragat – zio di Giuseppe, politico di area socialista e Presidente della Repubblica dal 29 dicembre 1964 al 29 dicembre 1971 – è attualmente considerato uno dei massimi rappresentanti della cultura poetica sanlurese.
Tommaso Scalas Armeni, la cui famiglia era originaria di Burcei, è ricordato come “Su Potecariu” di Serramanna; la sua storica farmacia era ubicata in Via Serra, in “sa Gruxi Santa”. Di carattere “molto affabile”. È stata figura “simpatica, burlona, piena di bontà ed ottimismo”. Nella memoria locale rivive come “valido poeta e grande cultore della lingua campidanese”.
Su seddoresu de Cesare Saragat
Domixedda de lardiri, mischinu,
po mobiglia una stoia a cuddainia,
ma non manca su pixi, né su binu;
pappa pezza 'e arrefudu e fa' buddia,
ca Seddori, si scit comunementi,
non ndi bolit pinnicas in sa brenti.
No e' troppu eleganti in su bistiri,
ne' ddu bisi a bacchetta passillendi;
torrau de su traballu i ddas a biri
a civraxu afferrau, calmu ingurtendi,
e solenni, comenti e monumentu,
ca solenni e divinu est su momentu.
No fuedda de politica e i de arti,
che a su lori chi hat arau no pensat,
dogn'atra chistioni è posta a parti,
ca su babbu a su fillu hat imparau
chi po issus non c'e' mellus ischola
de is terras chi traballant e s'argiola.
Sa vigilia de Santu Larenzu
In Seddori su noi de Austu,
in punt'e mesu notti arrepicchendi
is campanas de cresia a tottu gustu,
cument'e in dì solenni, has'a intendi:
q'esti ca su pixi est'arribau.
Chin'attura dormiu foras piscau!
E non dexi, nè binti, nè quoranta
sunt is quaddus de pixi chi si binti,
ma sunti centutrinta, cent'ottanta;
e sa genti esti a billa ca ddu scidi
esti nu mari sa dì, su Portaleddu
de lissa, de sparedda, de mugheddu.
Beni insaras ca bis su Seddoresu
cun d'unu pixi chi parit unu pipiu,
portendi tira tira cussu pesu
cuntentu in coru su ch'hat accudiu.
E in domu sa mulleri est'aspettendi
e finzas is cardigas preparendi.
Su paru furisteri…
Su paru furisteri esti unu tiau!
de macchinas su mund'est allupendi,
su poburu messaiu hati spollau;
e macchinas de nou est'imbentendi,
po podi riprodusi e binu e trigu
a su doppiu, a su triplu de s'antigu.
Candu in su tempu miu no s'agatada
ne' macchin'e messai ne' de così,
s'omini, mali o beni, s'arrangiada
si prandiad'e si cenada dì po dì
mentras cun su progressu e cun su lussu
oi digiunat custu e crasi custu.
Sa macchina, si scit, bolit pagada,
si comprat su solfau e su concimi
e cand'est accabada sa xidada
sa spesa, ge si scit, est cos'e timi;
s'insaras s'arregorta t'hat burlau,
i ti pappas sa macchina e s'arau?
Però cun su traballu a sa moderna
sa terra rendi prusu, ge ddu sciu,
sa faina est mellus fatta e man ch'eterna,
su lori e prus maduru e prus puliu,
c'est risparmiu de tempus, de dinai,
ma no tengiu pibillu a ddas comprai.
***
Su maistr’ è pannu, is cruculèus e su pisurci de Tommaso Scalas Armeni
Unu maistr’ è pannu in domu su
Teniad’ una bella prazza manna
Dd’ had’ arada a pisurci a tottu fua
E a dogna semineddu ià postu canna.
E cresciu su pisurc’ è fattu mannu
Sempr’ asuba ddi fia su cruculeu:
Cirricici, cirricici, ziu zeu,
Aici ddi narada totu s’annu.
Su maistru una di po fai frittadas
Cun su pisurci is prantas ia circau,
Ma de is pillonis fian totu papàdas.
Narad’ insandu: Anchi ddis femu “ziu”
Non c’è mali, si, m’anti consolau,
Furcas de nebodeddus… coru miu!
Sa maistedda e su scolaru
A sa scola de una biddixedda
binti pipius andanta frequenti
poita sa maista giovinedda
cun tanti cura ddis svegliada is mentis.
Ma una bort’ una xida fia mancau
de sa terza su prusu istudiau,
e sa maista, appena chi ddia biu
cun bellu modu ia nau a su pipiu:
“O dimmi, dimmi, piccoletto Mura,
perché venuto a scuola più non sei?”
“ – Miu padri a lettu cun sa calentura:
Io invece ero a pascere gli ebrei
mancato sono solo po icustu -”
scraffendusì sa conc’had’ arrespustu
Murixeddu, su primu de sa scola.
E sa maistra arridi sola sola.
***
Mariru miu presidenti de Teresa Mundula Crespellani
|
Immoi ch’è Presidenti nudda cosa è cambiara, sa vira prus de prima è a anima bogara. Oi c’è unu senarori oras c’esti unu ministru sempri discursu ci oli, sempri discursu friscu. A me puru mi tocca si non discursu ‘e fai, si arribanta is ministras, deppi curri ‘è trottai. Cun froris e collanas circu de fai figura po no cambiai bistiri e cambiai de bisura. Chi no seu mancu Fregoli besti e spolla a d’ogn’ora, si ‘ndi bessu ‘e una mostra, unu ballu c’è ancora. M’è finzas capitau a una xena de andai, cand’emu in domu mia già accabau de xenai. Pappendi che pilloni, senz’e gana, cun grisu aintru de me ‘e tottu mi nci scappà s’arrisu. Festa a s’ammiragliau, ritrovu a s’aviazioni, fra ministrus, ministras serierari s’imponi. Inchinus, bacia manu rendez-vous senz’e contu in pari a chini bali ci s’imboscà su tontu. Chini è a camisa cirdina bistiu a turradori ndi boga bragherìa, fai su grandu signori. A custa genti in mesu a bortas timu mera deu puru po contagiu ndi bissiri braghera. Cun genti americana, ministrus, ammiraglius fueddu deu puru inglesu beni cundìu de sbaglius. Cuss’inglesu e franzesu cun sardu ammisturau, chi Deus mi perdoni cun d’ogni atru peccau ! Arti, letteratura deppu bogai a pillu ma s’è sa una ‘e notti non ci pongu sigillu ! Oi c’è riunioni ‘e Giunta, cras de Cunsillu interu cun certus, improperius de veru ministeru. C’esti s’imposta ‘e s’IGE, certu, cun su Guvernu seus a terra attaccaus e non binceus su ternu. C’iara bolli in terrazzu prontu un aeroplanu po fai manera ‘e benni Roma a portara ‘e manu. Cun Einaudi, De Gasperi pigai accordu ci oli: su Presidenti è benìu cummissu viaggiarori. Su telefunu in domu esti sempri sonendi; ci oliri portinaiu chi sia sempri oberendi. Genti disoccupara, genti pobera in canna, chi crei che sa Regioni tenga ricchesa manna. E no dis pozzu nai chi è Regioni pipia, chi bolliri allevara e ch’è grazia chi è bia. E ch’essi Presidenti Presidenti sturrau è unu problema malu, seu po nai, intiaulau. E sa Presidentessa esti in grandu strintura, su pagu chi tenìa no si sci si di dura. E rimprangiu cun issu su tempu de già andau, chi gorangià prus mera candu fia abogau. Senz’è contai in prus ci funti is peis de angionis: is pensamentus mannus, is verus arrullonis. Ci olinti palas largas, comenti guardaroba; po fai tottus cuntentus c’iara bolli sa gobba. Bandìus, famini, siri, tottu deppi pagai, si sighiri a no proi ant’a issu incurpai. Si una curpa a me puru ant’a bolli donai “citteìsi, si prumittu chi m’app’arrimangai” M’app’a ponni de impegnu, finzas chi tengu vira, ponni is nuis in manera de fai proi d’ogna scira.
|
Sa bissira mia a mengianeddu
"Ci bessu a sa spioca, a su scurìu
a punta 'e peis, comenti a ballu in sala,
timendi 'e ndi scirai mariru miu,
e mi pigai puru una xertara.
Fazzu s'arruga a brinchirus, castiendi
unu pagu s'arruga prena 'e luru,
unu pagu su xelu chi oberendi
s'esti de is nuis, e pighendi s'asulu.
Po fortuna sa cresia è accanta accanta:
e c'è sempri una pobera chi abetta
chi mi zerria po nomini e mi vanta,
e mi crei, mi nd'arrìu, signora Annetta.
Mi pongu in conca unu cardolineddu
unu cappeddu de bonu vigliuru
chi aurtimu 'e dus annus sempri è nieddu
e mi fai persuadia ch'è bellu puru.
Una sciarpa de pannu, longa ,dona
un atra nota a su paltò 'e mengianu,
non da tengu mai strinta e si ndi bola
in giru che ala de areoplanu.
Ogus castiendi in artu, sciarpa a bentu,
passu de pilloneddu a sa scirara,
chini m'incontra mi castiara attentu
timendi pighi bolu o zappulara."
Nella foto le sorelle Mundula