Le poesias e canzonis a sa moda campidanesa di Federico “Fideli” Lai
Federico “Fideli” Lai, nato a Capoterra il 4 settembre 1916 e scomparso il 16 giugno del 2009, è stato per oltre sessant’anni un attivo poeta improvvisatore a sa moda campidanesa; assai apprezzato e conosciuto nelle zone del Campidano e del Sulcis, tanto da essere un nome rinomato nell’Olimpo de is cantadoris campidanesus e ricordato popolarmente come i noti e grandi estemporanei Farci, Loni, Marras e Maxia.
Federico Lai, nell’orizzonte illimitato del suo essere poeta, ha sempre presente la consapevolezza dell’esperienza umana e biografica che, con alto senso di arte e creatività, riesce a fondere e nutrire di vitale sentimento. Alle gare pubbliche in piazza – debutta a soli 21 anni in occasione della festa di Santa Barbara a Capoterra, con Broi di Iglesias e i compaesani Piano e Puddu – alterna una ricca produzione di versi a taulinu, in cui è dominante la semplicità del quotidiano ma anche l’impegnativa trattazione di argomenti politici, religiosi e di storia. Poeta precoce e autodidatta si rivela cantante ricercatissimo per tutte le cerimonie paesane, come matrimoni e battesimi; i primi versi scritti risalgono al 1935 con la composizione A sa bellesa de is bagadias de Cabuderra, canzone dedicata alle proprie coetanee. Il debutto esterno da estemporaneo sarà invece in una gara a Selargius , con i poeti Loddo di Cagliari, Moi di Quartu e Maxia di Selargius, e segnerà l’inizio di una eccezionale carriera poetica che lo porterà a confrontarsi con tutti i maggiori poeti del Campidano e ad esibirsi con proprie composizioni, nel 1950, al programma “Radio Sardegna”. Una ricca selezione dei versi del Lai sono stati pubblicati, con il titolo A sa moda campidanesa, nel gennaio del 2001 da Sud Ovest Edizioni; l’opera, di oltre seicento pagine, è introdotta da uno scritto del figlio Salvatore e da una presentazione in limba del Prof. Mario Puddu che riconosce una poesia dalla “lìngua bona, bia, forti chi tenit s’abbilesa de fuedhai de dogna cosa e narri su chi tenit de narri”.
Po Natali
Cantu é bellu su Santu Natali
in dogna coru ponid’allegria
è nasciu su Santissimu Messia
su chi sanai parit dogna mali.
A issu Divinu Rei imparziali
fazzaus cun fidi una pregadoria
chi s’unigenitu fillu de Maria
ci salvidi de conflittu mondiali.
In su presepi cun fidi veramenti
occ’annu puru sosteus preghendi
a sa Maestadi Divina e onusta.
Chi de sa terra dogna potenti
chi su mundu sunti governendi
ddus pongad’Issu in sa strada giusta.
Is bellesas de Cabuderra
Cabuderra sesi giocundu paisu
vicin’à su mari ch’è una riviera
cun bellus profumus unu paradisu
paris in is mesis de sa primavera
de sa costiera posta in risaltu
ispiccas in altu ind’una collina
s’aria mattutina cand’è celu claru
panorama raru ses de ammirai!
Ses de ammirai raru panorama
ses de ammirai splendidu giardinu
turistas passàus càntanta sa fama
sa bella pineta de “Baccudinghinu”
su monti vicinu ddu tenis rasenti
su cantu eccellenti de dogna pilloni
s’inzoru canzoni tottu melodia
est un’armonia de deliziai.
Po deliziai su visitadori
sa vasca is olias cun su mendulau
in su mes’ ‘e Marzu cand’è tott’in frori
cali pus sublimi quadru creau.
Pustis visitau a “Baccudinghinu”
sigu su camminu facci a “Culliresu”
si bid de attesu sa punt’ ‘e sa “Lòrica”
ch’è de fama storica ddi bolinti nai. (…)
S’arenzia
Babbu miu fu de Teulada
e de Ortueri sa cara mamma mia
a Cabuderra ancora pippia
de su babbu e sa mamma fu portàda.
Cando de Ortueri ddu lassàda
su post’ ‘e cantoneri in ferrovia
in Cabuderra in sa squadreria
cun sa maruga stradinu bintrada.
Inveci su bravu babbu miu
de Teulada ndi fud’arribbau
a Cabuderra coment’ ‘e carradori.
Fiad’onestu e bellu bagadiu
e de mamma si fudi innamorau
giurendiddi un’eternu amori.
A mamma mia
Mamma mia fiùda mischina
de babbu a poi sa dipartida
de sa famiglia pigàda sa guida
sempri bona onesta e genuina.
Esti stada una vera eroina
po su tanti chi hat gherrau in sa vida
meda religiosa e meda scida
pariad’una mamma divina.
Mamma hadi sufriu e gherrau
candu babbu non ci fiat prusu
de nieddu fut sempri bistia.
Su coraggiu a duas manus hat pigau
po fai bellus a is fillus susu
ti nai grazie o mamma mia.
Mamma mia ti cantu cun ardori
custu sonettu però non isciu
chi custu miseru regalu miu
pozzat pagai su tu’ sant’amori.
Su sorrisu su latti su dolori
chi po mi ponni a sa luxi has sunfriu
sa stima e s’affettu m’has offriu
sa ninna nanna cantàda cun fervori.
Unu fillu non podit certamenti
pagai s’amori de sa mamma bona
cun dd’una miserina poesia.
Penzendi custu nau solamenti
custu fillu o mamma perdona
comenti has perdonau sendi bia.
Dialogo tra Talia e unu poetastru
(canzoni a curba)
1-poetastru
Poita Talia mi castias mali
si deu po tui seu tott’amori
non mi lessis tristu beni puntuali
de ti tenni accanta bolemu s’onori
est unu disigiu sanu e naturali
chi happu nutriu sempri cun ardori
chi custu disigiu diventit reali
fai o Talia sorr’ ‘e Tersicori.
2-Talia
Sorr’ ‘e Tersicore mi naras confusu
disigias de mei sa protezioni
lassamiri in paxi non mi xirchis prusu
ca si non ti stimu c’est un’arrexoni
chi de su Parnasu non lompid’a susu
chin’è dominau de presunzioni
e s’istruzioni no had’ascurtau
de chin’esti stau bravu scaladori.
3-poetastru
Prus scaladori de mei non cind’hadi
sunti medas cosas chi tengu de bonu
si tui mi mancas de sinceridadi
a s’idea mia deu m’abbandonu
tengu passioni tengu volontadi
si puru mi mancad’unu pag’e donu
creu su perdonu mi siad’ammittiu
si happu committiu calencun’errori. (…)
Laudas in onori de Fra Nicola
De su xelu illuminau
de divinu splendori forti
in sa vida e in sa morti
Fra Nicola ses invocau.
Gesturi logu onustu
hat connottu is natalis susu
s’ottuxentus ottantadusu
su quattru de Austu.
A Gesturi fideli e giustu
de pitticcu festisi stau
in sa vida e in sa morti
Fra Nicola ses invocau. (…)