Le Rimas del poeta e ceramista dorgalese Lorenzo Loi
Una raccolta di poesia è sempre da considerare un po’ una sfida a se stessi, alla forza della propria voce e alla capacità che la propria parola possa trasmettere idee, emozioni e sentimenti in materia poetica. E forse era questo il senso della pubblicazione di Lorenzo Loi, noto principalmente per l’arte della ceramica, che nell’aprile del 1977 lo spinse a dare alle stampe, presso la Tipografia Solinas di Nuoro, la silloge titolata Rimas. Il “saggio” di poesie, molto aderenti alla parlata dorgalese e concepite con estrema semplicità e modestia, iniziarono a circolare prima tra la ristretta cerchia di amici che non mancarono di apprezzare la genuinità dei componimenti ed incoraggiarlo alla partecipazione ai tanti concorsi poetici sorti, in quegli anni di grande interesse pro sa limba, in diversi centri isolani. E proprio nella venticinquesima edizione dell’Ozieri (1981), nella sezione riservata alle opere edite nel triennio 1976/1978, conseguì il terzo premio. Una vera e propria consacrazione poetica, da cui ricevette stimoli per essere un protagonista in diversi premi letterari; si ricordano anche le tante manifestazioni culturali concretamente sostenute con il contributo della sua arte da ceramista. Il ritmo, nella poesia del Loi, è di percezione immediata e rende armonioso il verso con un essenziale vigore che manifesta profonda sensibilità. Nell’essenza del suo essere poeta “abitano” i sentimenti, i momenti e i “sapori-saperi” del vissuto che si traducono in ricordi, immagini e parole capaci di alimentare di vitalità le radici e l’identità culturale sarda.
Lorenzo Loi (Dorgali 1924 – 2004) inizia a plasmare l’argilla fin da bambino. Durante il suo lavoro da pastorello manipola la terra con sorprendente abilità, ascolta con attenzione le improvvisazioni poetiche dei vecchi pastori e le mitiche narrazioni delle dispute dei grandi estemporanei. Istintivamente è fortemente attratto dalla “materia ceramica” e negli anni immediati alla fine del secondo conflitto mondiale inizia a lavorare presso la manifattura ceramica “Loddo”. Nel 1953 il grande salto professionale: apre in proprio il laboratorio “Loi Lorenzo Ceramiche” con il determinante contributo operativo e creativo della moglie Mallena, fine e raffinata decoratrice. La tradizione familiare continua con le rinomate ceramiche artistiche della figlia Enza, del figlio Lino, del nipote Lorenzo e del coltellinaio Luciano; mentre le poesie di Lorenzo Loi rivivono in quanti ancora ne sanno cogliere il valore e il prezioso messaggio di semplicità e bellezza. Segnaliamo la delicata e profonda poesia “Nadale”, che chiude la selezione delle composizioni proposte alla lettura, musicata e armonizzata da Don Antonio Mula e regolarmente nel repertorio musicale della polifonica “Lorenzo Perosi” di Dorgali.
DURGALI
I’ fundu de unu monte collocà
tra s’Ozzastra, Barbagia e Baronia,
a sar vonas usanzas attaccà,
ser bella e ospitale, ‘idda mia!
Turistas, emigrantes, istranzìa,
de coro ti hane semper visittà.
Gasi ti lassan chin malinconia:
nemos ti poded’ ae’ irmenticà.
Sor fizzos tuos son travalladores,
coltivan campos e binzas issòro
i’ sas campagnas prenas de colores.
Har zente sana, onesta, ‘e bonu coro.
Artigianos, massajos e pastores
son connottos pro juche manor d’oro.
GONONE
Po t’ idere a de notte illuminà
cando sos chelos rujos ponen chima,
ses che unu brillante incastonà
tra pinos, chessa e linna romasina.
A de die ser brunda, indaorà.
Ispricandeti i’ s’abba bronettina
trasparis luches, pares incantà;
chi’ sonos durches d’ispruma marina.
Sor montes, sas ruttas, s’iscogliera
benin sor furisteris po ammirare
c’anticas sone e sìncheras che fera.
Su sole, appenar vessid dae mare
ti narad, chin dun’aera lizzera
c’a basos lentos cherede abbronzare.
SOS MESES DE S’ANNU
Ghennarju ‘e nie e àvra umidad s’aera.
Frearju, curzu, onnia die er varia.
Martu manizzad cantoso e amores.
Aprile er festa ‘e puzzones e frores.
Maju ‘e tempus caente had sa durcura.
Lampadas medas fruttas ammadurad.
Triulas inzallichinad sas ispicas.
Austu brusad sas istuppas sicas.
Capidanni buddid e fached sor vinos.
Santu Aine arvattad sos terrinos.
Sant’Andria iffrittad e iffunded.
Nadale un’annu a tott’in prus ch’azzunghed.
AMO
Amo cantu s’esistidi i’ sa terra
tottu su ch’est bellesa de natura:
amo donnia umana criatura
de razza, religione o cuntierra.
Amo chie pro curpa anzena had male,
su prantu, sa pena ‘e s’innossente;
amo sa vittima ‘e su prepotente
e chie er mortu po un’ideale.
Amo sa die luchida che seda,
s’aera ona, su ird’ ‘e sa campagna,
amo su mare, su sole, sa montagna
e a donnia bestia cherzo ene meda.
Amo s’art’iscolpire e de pintare,
s’antica, sa moderna architettura;
amo chie imbentad e procura’
sor males prus ribelles de sanare.
Amo a Deus chin custa vida mia,
sa bella musica, tottu sa lettura
de notissias, de libros de cultura;
amo meda su cantu in poesia.
Ma prus de tottu amo a fizzos mios
e, galu e prus, juco intr’ e su coro,
s’isposa mia chi am’ e ch’adoro
de novellos affettos premedios.
PANE
Dae cando ses a granu semmenau
chi s’umidu ‘e sa terra, trasformare
t’had chertu in filu d’erva, a t’allevare
manor fortes pro tene be han pessau.
Cand’isti mannu, beniu pro messare,
ti hane dae sa paza seperau;
e tue, bantu de chie t’had ghettau,
suores e penas des recupessare.
Fattu a pane diventas un’amparu,
unu cuffortu, una brama; e saporiu
ti disizzad s’intera razza umana.
Cantu bellu ses tue, cantu raru
cando in punzos ser de su ammiu;
cando ses mandicau chi’ sa gana.
S’EMIGRAU
De istranzar’ i’ largu ischis sas penas,
in chirca de vortuna ch’istas foras;
sa vida d’isperanzas ti coloras,
vatticas e suores non ti vrenas.
Sa idda tua travallande onòras
pistand’onestu i’ sas terras anzenas,
e intantu ch’ispittin sas carenas
t’ “irrichis”, ammaduras e mezzoras.
E cantas vortas t’had a benn’ in mente
sa domo tua, che in bisione:
d’esser in bidda, i’ mesu ‘e sa zente…
O izzu ‘e Sardinna! Unu millone
meritas tue; meda riverente
ti pompiad tottu custu prantimone.
COILE
Ses rustica dimora ‘e sos pastores,
fatta tunda, a preda ‘e muridina,
a truncos cucuzzà e a fozzasina
po parare sas àvras e calores.
Non ti trapassad né sole né brina;
maestosa riflettis sos colores
de crastos e de mattas, sos rujores
de onnia iscuricada porporina.
S’appeddidu ‘e sos canes i’ su situ
rimbòmbad dae su sero a s’impuddile
in difesa de pecos e d’abìttu.
Su ocu, sempere attu i’ su ochile,
luchende e affumande su cannittu,
mandad caente a tottu su coile.
PASTORE
Semper bramosu de cresche’ su tazzu
a sos pecos chi piccas l’has amore,
non sentis né fatica, né suore
e bives solu, prenu de corazzu.
In annos sicos, cando b’had rigore,
non timmes a ti ponnere in biazzu,
in cherta de un’ucone de vorazzu
pro chi sar bestias bene isten, pastore.
Ti pesas dae chitto su manzanu,
faches s’isterzu, e pro su madricau
isperas de durare su Eranu.
Dae canes difesu e baidau
pares i’ su coile unu “Surtanu”,
i’ sa cussorza tìmmiu e rispettau.
AVE MARIA
Ave Maria, ses prena d’amore,
de grassias e d’Ispiritu Divinu.
Ses femmina enitta, e chin candore
er venittu su vruttu ch’hase in sinu.
Preca pro nois e po su mischinu,
Santa Mamma de su Redentore.
Accàssannos a tottu bona sorte
in cust’ora, e i’ s’ora ‘e sa morte.
SI ‘ENE BE ACHES NON MIRES A CHIE
Si ‘ene be aches
intas a chie est malu o ingratu,
lu aches chi nemos si sappat
su bene ch’has fattu.
Non chirches onores ne “pompas”
in mesu ‘e miseria:
est che a bender barattu s’onore
po cosa non seria…
Sa manu, sas manos chi tendes
addurchen traschias;
su chi das a torrare non prenden
s’has manos pulias…
Solu in intro ‘e su coro be godis:
est sempere die
si su ‘ene chi aches in bida
non mirada a chie!
NADALE
Nadale chi ‘attus ammentos
de pache e de ’ide profunda,
oh boche ‘e brozzolu che unda
illevianos sos pessamentos!
O bella ruttedda minore
chi parat astraore e selenu
su caent’ ‘e sa paza, ‘e su ‘enu
incummandana rajos d’amore!...
Bichinos, massajos, pastores
son bennios sa notte a cantare
da-e largu un’istella indittare
soliat eternos crarores!...
Istalla lughente che istella
su coro ‘e su miseru caenta;
de tottu su mundu t’ammenta
i’ sa notte d’ ‘incantu prus bella!
Cufforta su tristu mischinu:
chi est solu, da-e tottu abandau;
malaidu, pizzinnu, imbezzau,
inditta su zustu camminu.
E torra salude, ‘onidade
Int’a chie est reverde bandidu;
i’ s’odiu prus nieddu su nidu
che pone de sa caridade.
Sa pache de coro, ‘e cherveddu
cherimus: o Bianca Columba
in s’anima nostra t’arrumba,
imbonia da-e custu Pipieddu!