Benvenuto nel Sito dell`Associazione Culturale  Messaggero Sardo

HomeStoria e CulturaIn LimbaPoesie in SardoSu mundhu de sa poesia de Cristoforo Puddu – CABIDANNI 2019

Poesie in Sardo

Su mundhu de sa poesia de Cristoforo Puddu – CABIDANNI 2019

 Peppe Sozu, poeta dell’originale teatro dei sardi nelle disputas a lughe ‘e luna

Documentate notizie sul genere della poesia estemporanea in Sardegna compaiono negli scritti, tra gli altri, di Matteo Madao (Armonie dei sardi, 1787), di Vittorio Angius e naturalmente nelle opere pubblicate dal canonico ploaghese Giovanni Spano; grande interesse verso la poesia estemporanea sarda dimostrò lo stesso Antonio Gramsci. Certamente l’origine di questa forma poetica in ottava rima è antichissima. La regolamentazione in gara, così come la conosciamo oggi, con regole e temi determinati ad estrazione, si ebbe solo sul finire dell’Ottocento per la lungimiranza e geniale intuizione organizzativa del poeta ozierese Antonio Cubeddu (Ozieri, 25 aprile 1863 – Roma, settembre 1955).

 

Uno degli aedi del cantare a bolu, artefice del teatro dei sardi a lughe’e luna, è stato Peppe Sozu (Bonorva 24 giugno 1914 – 27 marzo 2008). Tiu Peppe, poeta di collegamento tra la seconda e terza generazione storica degli estemporanei  (cantò anche con Cubeddu, ideatore delle gare), si è caratterizzato per i versi costruiti con perfezione metrica e punte di alto lirismo dove, oltre al virtuosismo e al dono di una bella e armoniosa voce, emergeva la competente conoscenza della lingua materna e dell’ampio vocabolario logudorese. La nascita a Bonorva, fertile territorio poetico che ha dato i natali a Paulicu Mossa, a Barore Testone e all’illustre studioso di linguistica Antoni Sanna, sembra proprio un segno del destino per il poeta “chi deviat lassare un’istiga de oro in s’istoria de su cantare chi fiorit a bolu subra sos palcos”; per oltre chimbant’annos si è confrontato da protagonista nelle piazze sarde e per i sardi emigrati nel continente italiano e in diversi paesi europei (principalmente in Francia, Belgio e Germania). Tiu Peppe raccontava di una scoperta poetica precoce e di un significativo “esordio”, a soli 11 anni, “sa die de su tusolzu in su cuile nostru”. Le disputas adulte sono invece segnate dalle gare con Cubeddu, Tucone, Piras, Piredda, Sassu, Piga, Demartis, Pulina, Fadda, Nìnniri, Pinna, Longu, Biosa, Seu, Masala, Chighini, Mura, Sale, Carta, e naturalmente Zizi e Pazzola. Tiu Peppe abbandonò le gare nel 1993 (a Bonorva il 23 giugno, per la festa di San Giovanni e con il poeta Frantziscu Mura di Silanus) e solo in occasione della ricorrenza del centenario, nel 1996, della prima gara pubblica organizzata da Cubeddu, risalì, ancora una volta, sullo storico palco della Piazza Cantareddu di Ozieri. Paolo Pillonca, massimo cultore e studioso degli estemporanei sardi, ebbe a scrivere che “s’importu de Tiu Peppe in s’istoria de sas garas de poesia est su chi deghet a sos astros chi pius lughen in chelu”.

 

 

A duos zovanos collegas

 

Ponidemi sa morte in abbandonu
prite si morzo deo no est recreu.
Sa carriera bos cambiat tonu,
non ch'azis a pigare a s'empireu.
Si campo deo da' su sinu meu
suides calchi ticcu e latte 'onu.
Pero si morzo deo, ite castigu!
Azis a suer latte 'e crabufigu.

 

A Marieddu Masala

Tue a mie m’abbaidas a pilos
e-i su deperimentu ‘ides in-cue,
e-i sos annos chi tenzo lassamilos
non che los poto imbiare atterue;
a mie deperidu pares tue
proite as miminadu vinti chilos.
E de a mie ti nde meravizas
da chi de su chi sese non t’abbizas.

 

Gara poetica  a Sedilo (1948)

Piras: Su fiudu;

Sozu: Sa fiza bajana;

Cubeddu: Su bajanu pretendente

 

Piras

Si dognunu prudente s'istat mudu, 


pro iscultare cun attentzione: 


no isco si su tema est de agiudu 


pro divertire sa populatzione.


A mie m’ana dadu su fiudu


chi sa morte l'at negadu s’unione;


ma però tenzo un fiza ebbia


e cunvivo cun custa fiza mia.





Cubeddu

E deo chi m'agato in disingannos


apo su tema legid’e abbratzadu,


e dae omine de ottantases'annos


a giovanu de vinti m'an torradu,


bestidu ancora in novellos pannos


prite so ‘e sos males ispozadu;


e como già mi tocat veramente


de mi chircare una rosa innotzente.





Sozu

Torra calmu o populu si as gana


c'as preferidu in gara sos pius mannos,


como so deo una pitzinna ajana


de deghesette o degheott'annos;


dae parte de mama seo orfana


ma non sun tantu graves sos affannos;


ca in sa pena, at cherfidu Deu


de mi lassare sanu a babbu meu. (…)



                   

 

Gara poetica a Seui (Mes’austu de su 1967)

ESORDIU

 

Sozu
Ecomi torra de su palcu in riga
propìtziu isetende su momentu
si cun sa mia mentale fadiga
ti poto render felice e cuntentu
ja chi tenes ancora in pensamentu
custa traditzione ’e festa antiga.
Chi andet bene totucantu ispera
e retzi sa segunda bonasera.

Piras
Seui, cun amore e rigualdu
fumis paritzas oras isetende.
Però fiat sa zente passizende,
no fut in chilca ’e su càntigu saldu.
Poi, a ora ’e gara, fin chenende:
po cussu nde sun bégnidos a taldu.
Ma béninde puru a còmodu tou:
intantu bos saludo dae nou.

Sozu
Sa zente est comintzende a recuire
da ch’una bella chena si l’at fata.
E-i como si cheret diveltire
si de sa poesia nostra est grata.
E nois nos frimamos in piata
unu programa po esaurire.
E poi nos ch’andamos a riposu
néndelis bonanote e adiosu.

Piras
Tzertu piaghen sos usos antigos
ca sun bellos sos donos de natura
tantu tota sa vida est tota intrigos
e-d-est in donu a nos leare cura.
A una festa che bonos amigos
nos leamos umpare sa friscura.
(E) Si paga utilidade nde tenimos
nessi su friscu umpare nos godimos.

Sozu
Su friscu at a dare piaghere
a cust’intrea populatzione
ch’est riunida che in-d-unu salone
ma su pòpulu ’e nois est su mere:
non po leare su friscu a cumone
ma ca fagher devimos su dovere.
Da chi semus inoghe a bonu coro
trabagliu a nois est e festa insoro.

Piras
A pigare a su palcu est un’arriscu
léndesi cun sas musas cunfidentzia.
E deo invito a godire su friscu
a sos chi sun de gara a cumpetentzia.
E an a fagher che Santu Frantziscu:
nos an a iscultare cun passentzia.
Si no podimos cuntentare a bois
tantu ja no nos semus fatos nois.

Sozu
A godire ’e sa festa sa cucagna
non ti contes a issos eguale.
Si l’as pensada gai pensas male:
cancellachelu dae sa lavagna
poite friscu in custa montagna
che nde det aer finas in Nadale.
Istanote no cheren friscu ebbia
chi lu cheren mesciadu a poesia.

Piras
Però a sos versos abbelzo sas giannas:
pagu promminto a sos iscultadores.
Sas mezus rodas poden fagher pannas
e bistan inativos sos motores.
Deo no lis promminto cosas mannas
prite sas fortzas mias sun minores.
Solu su friscu lis promminto igue:
sas cosas mannas daebbilas tue.

Sozu
Ajò ’eretu, non sias malignu,
ja ti cumprendet su pòpulu unidu.
E de tirare in su palcu ses dignu
e creo chi pro cussu ti an batidu
e tue t’asa leadu s’impignu
dae cando a s’invitu as aderidu.
E como tocat chi su mezus fetas
ca ses su capu ’e sos sardos poetas.

Piras
Deo sì ch’atzetadu apo s’invitu:
issos nde deven esser meda gratos.
Sos contos mannos no los apo fatos
prite so de talentos poveritu.
Est mezus chi b’avantzet apetitu
chi no bi restet cosa in sos piatos
ca deo fato gai, sentz’abbusu:
mezus de mancu chi no de piusu.

Sozu
Non cheren chi bi restet apetitu
ne in Seui ne in tota sa zona.
E creo ’e lu pretender an deritu
da ch’as de sos poetas sa corona
ca a issos lis faghes un’invitu
e as sempre invitadu cosa ’ona.
At a esser dilgrascia si a cust’ala
istanote as batidu cosa mala.

Piras
A l’ischis chi s’eufòria s’ispilit:
in dogni cosa bi cheret medida.
Si si màndigat bene po una chida
poi su pastu male si digilit.
Sa cosa chi est bundante ja s’isvilit,
sa cosa paga est pius saborida
ca cando a pena a dentes si nde astringhet
tando finas sos pòddighes si linghet.

Sozu
Po l’assazare ebbia ’ogan lamentu
ca chie papat pagu morit lanzu.
E nemmancu a lu narrer b’as balanzu:
mi meravigliat s’azaldu chi as tentu
ca po restare dognunu cuntentu
bi devet aer cosa ’ona a pranzu
e-i su tantu pro dogni individu
pro chi no restet nisciunu famidu.

Piras
Osserva cando giòvana e giovànu
sun solu innamorende, deves crere:
a pena a pena si tocan sa manu
ma nde deliran de su piaghere.
Da chi diventan maridu e muzere
tando s’isfritan pianu pianu
massimu cando faghet note mala
si che girat colcadu a s’àter’ala.

Sozu
A mie ja mi paret un’errore:
ti contrario e ti nde fato isfida.
S’aunit una rosa a su fiore
ca b’at in duos coros calamida:
in cussu bellu romanzu ’e amore
b’at ite legger pro tota sa vida.
Po contu meu l’apo pensada gai:
chi su ch’aggradat no istancat mai.

Piras
E puru si nd’infadat cando in mesa
b’at sempre amore e nde faghet abbusu.
Abbàida su ch’est in poveresa:
altzat sos ojos preghende a Gesusu.
Da ch’at saludu meda e ch’at richesa
a s’ora a Deu no pregat piusu.
Tando su coro a pregare s’est sicu:
peus po Deus chi l’at fatu ricu.

Sozu
Su coro umanu no est mai cuntentu:
tzeltu mi parit a su meu indicu
ca po chi nd’apat est sempre in s’aficu
dogni die de fàghere aumentu.
E da ch’at deghe tancas unu ricu
tando disizat de nde tenner chentu.
E isperat su sognu chi s’averet
poite pius nd’at pius nde cheret.

Piras
S’òmine cando at tropu at pagu briu:
tando sa bramosia che li fuet.
Narat: pregare e isperare adiu,
tando a su totocalcio la concruet.
In-d-una tatza ’etabbinde un’’utiu:
cand’est piena, un’’utiu nde ruet.
Po ch’a nde ruer mai no ispalanchet,
po bi nd’aer pius mezus nde manchet.

Sozu
In-d-una tatza ’e abba as veridade
ca cussa si pienat in pag’ora.
Ma so convintu chi in s’umanidade
mezus s’isperat a dogni aurora.
No apo ’idu una propriedade
de esser tropu e nde ’irare fora
ca tantu in terra ja ch’istan sas tancas
e gai su ’inari intro sas bancas.

Piras
Ma sa terra est a totus netzessaria
e a nde tenner meda est un’abbusu
tantu sa terra est comente-i s’aria
chi po totu criada l’at Gesusu.
Mira ch’an fatu sa riforma agraria
po nde leare a sos chi nd’an piusu.
Sos chi nde tenen meda nde lis blocan,
a cuddos chi nd’an pagu no los tocan.

Sozu
Emmo chi no si frimman sos ricones
s’andamos a-i cussu rigualdu.
De terra insoro paritzos bucones
li lean ma rifretin pius taldu:
investin su ’inari in atziones
in sa Montecatini e in s’Ansaldu
e in sa Fiat e da ch’igue arrean
ista siguru chi no bi lis lean.

Piras
Ma chie ’e cosa meda si nd’apròpiat
poi dae su meda ’enit confusu.
Sa buscica la sulas de piusu:
s’istirat, si unfiat e s’adòpiat
però, da chi la sulas de piusu,
sa membrana si crebat e iscòpiat.
Tando torrat a nudda a nodu moltu
poite de pius che nde l’as poltu.

Sozu
S’a fundu la connosches cussa crica
de mezorìa mirende sa sorte
ca est gai sa zente pius rica:
po su ’inari afrontat sa morte.
E ista atentu chi sa casciaforte
no iscòpiat che una buscica.
Creo chi su ’inari lu resistat
e cantu bi nde pones intro nd’istat.

Piras
No cheret tropu s’oro ne-i sa prata:
cheret chi sempre a medida si jutat.
S’ambesue su sàmbene sucutat
e-a da chi ’e sambène s’est atata
russa cantu su pòddighe s’est fata
poi li faghet male e nde lu butat.
E s’est chi faghes che-i s’ambesue
sìmile a issa ja bombitas tue.

Sozu
In s’ambesue sa proa l’as fata
ca ja sutzedit cussa cermonia.
Ca su chi suet est totu in sa mata,
no at de isfrutare una colonia.
Cuss’efetu non faghet a Torlonia,
a Lauro, a su prìntzipe Alliata
e a Agnelli ch’a-i cussos si prestat:
su ch’an ingultu intr’’e corpus bi restat.

Piras
Ma cussos nadan cun s’abba a benuju
e-i como possedin e s’ingrassan.
No sun che puddighinas in restuju
cando pijende calchi ranu passan.
Da chi si truncan sa mola ’e su tuju
su chi b’avantzat inoghe lu lassan.
Ma chie no at mancu una chibudda
da chi crebat ja no ch’avantzat nudda.

Sozu
Tzessamos de s’esordiu ogni versu
si unu tema nos ponen in manu
però chi tzesset puru su bacanu
e si che andet chie est aversu.
Intro ’e su minore coro umanu
paret chi b’istet totu s’universu:
finas su chi non biet e ne tocat
si podet totu inie che collocat.

Piras
Ponimos tando a s’esordiu frenu
e-i sa fine totu amos connotu.
Su coro de un’òmine terrenu
sempre desizat faghinde abbulotu:
s’universu che l’as a ponner totu
mai tantu l’as a bider pienu.
Da chi ’e avidade est imbreagu
est mezus chi che nde li ponzas pagu.

 

 

Gara poetica a Gavoi (22 aprile 1985)

ESORDIU

Sozu
Un'annu a como in sa matessi festa
che fio inoghe in diferente data.
Po tres oras su pòpulu in piata
mantes'amos cun s'opera modesta.
E oe a custa noa richiesta
so 'énnidu a su palcu a posta fata.
E ti nd'ato devotu e reverente
un'ateru saludu, amiga zente.

Masala
Ringratziende pro sa richiesta
poi 'e tantu torro a custu logu
pro dare a su talentu meu isfogu
de nou in palcu cun Sotgiu a sa dresta
comintzende sa gara in custa festa
in onore 'e su martire Antiogu
chi fit dutore primu e santu poi
e ti saludo, gentile Gavoi.

Sozu
S'ora 'e initziare no fit custa
ma a su cumpletu no lu fit sa crica.
Ma como custu b'intrat una cica,
la faghimos sa gara a s'ora justa.
S'annu passadu fit sa terra infusta
e ocannu nos parit tropu sica.
Zeltu no b'at perìgulu 'e fogu
ma cheret chi pioat Antiogu.

Masala
Como chi semus in pienu 'eranu
profumos e fiores in campagna
bi at, Sotgiu, e nois de cucagna
'istamos in su palcu poesianu
ambos improvisende a manu a manu
in custa bella 'idda 'e sa montagna.
E finas chi nos bastat su podere
no restat chena fatu su dovere.

Sozu
Ma no faeddo de annadas malas
ne nues chi no moven in s'aera:
sa bella fiorida primavera
chi sos puzones isterren sas alas.
Setantun'annu apo subra 'e palas,
jà nd'apo 'idu de ogni manera
finas primu de 'enner a Govoi:
gai nde 'ida dae como in poi.

Masala
Da pius de trint'annos a cust'ala
so deo puru 'e su palcu in disputa.
Chimbantànnos de vida juto a pala,
custa sa veridade est assoluta
e fato gara 'ona o gara mala,
totucantu dípendet dae sa muta
e finas da su collega chi m'agato
ma de su tempus contu no nde fato.

Sozu
No nos devimos pelder de coraggiu
po esser prontos semper a sos atacos
co sos ch'iscultan già no sunu macos
no dan atenuante ne sufraggiu.
Como a sas primas semus in rodaggiu
e a sa fine semus tropu istracos
si no bessin sas garas a primore:
sempr'iscujas de malu pagadore.

Masala
Si amus comintzadu su viaggiu
cun tegus resto e cun megus resta.
Cun sos pilos biancos ch'as in testa
dogni consizu tou at a esser saggiu.
Pro cantu siat bellu su coraggiu
ma no semus in gherra ne in tempesta
ca a bortas su coraggiu est bastante
e-i sa fortza, invece, est mancante.

Sozu
Si mi lamento istanote 'e s'edade
ca sos annos mi pesan finas tropu,
como no poto currer a golopu
ca che prima no b'est s'abbilidade.
Ma si mi armo 'e bona volontade
tzeltu lu devo raggiungher s'iscopu.
S'est chi no si guastat calchi petzu,
s'apretu faghet a currer su 'etzu.

Masala
Deo so iscultende atentamente:
ohi, cantu mi pares curiosu.
No est pro nudda si lu ses famosu,
est sinnu chi virtudes as in mente
e tant'est beru chi ses virtudosu
chi a Gavoi ch' 'enis frecuente
finas como ch'in annos aumentas
e faghes male condo ti lamentas.

Sozu
Tzeltu chi no est fatzile su jogu,
si m'est apesantida sa persone.
Ma mi bramat sa populatzione
gara pro fagher a Sant'Antiogu.
E ancora no tenzo intentzione
de ch' 'etare sas giaes in su fogu.
Cun sos bratzos in altu no mi arrendo:
a cantu poto sa palte difendo.

Masala
Unu versu cun s'àteru s'intessit
in limba sarda vera e poesia.
Però s'in palcu bi nd'at unu ebbìa
mancu a fagher sa parte no resessit.
Cun-d-un'otada tua e una mia
chie nd'ischit sa gara coment' 'essit.
Tocat chi bona o mala si la lene
ma jà nos an acopiadu 'ene.

Sozu
Po fagher una gara 'e poesia
bi cheret volontade e oriolu
poite si nos mancat s'energia
tando finas sa gara faghet dolu.
Ma deo penso su nùmene solu
chi l'at a dare mesa garantzia.
Si aggualat s'estru e-i sa 'oghe
s'ateru mesu faghimos inoghe.

Masala
De custu palcu semus sos padronos
inube b'est s'iscala e no sa janna.
Poninde in evidentzia sos donos
istat dognunu fichidu che canna.
Però sa diferentzia est manna
tra sos annos, sos malos cun sos bonos.
Si podet imbezzare sa carena
ma su matessi adurat sa vena.

Sozu
Da chi no est su cùcuru nieddu
penso siat difitzile s'impresa
ca s'istracat sa mente e su faeddu,
mancat finas su briu, ite bellesa.
E su chi unu faghet a piseddu
no faghet tzeltamente a sa 'etzesa.
Ma deo a totu lis fato a cumprender:
no so pensende ancora 'e mi arrender

Masala
No t'est andadu 'ene su cumbinu,
a tramontu no ses ne aurora.
Una virtude si tenes in sinu
a dogni cosa est superiora
e no si podet perder in caminu,
restat de vida fin'a s'ultim'ora.
No est nudda si unu est in betzesa
ca jà si salvat cun sa pratighesa.

Sozu
Jà m'est andadu 'ene su cumbinu,
no ti nde lese perunu oriolu.
Su grupu 'e sos poetes faghet dolu,
semus pagos in rughes de caminu.
S'est retiradu Piredda Gavinu,
Crobu no at leadu pius bolu
e so deo 'e sas garas su decanu:
chelzo morrer cun sa bandela in manu.

Masala
Tue jà ses allegru canta-canta
cun dogni frase bella e pretzisa
e sa zente nemmancu si nd'est risa
cand'as nadu sa veridade santa.
Si semus pagos e sa cosa est tanta
nde tocat meda cand' 'enit divisa.
Ma tue dae mesu no ti frangas
e si semus in pagos no piangas.

Sozu
Si maduru l'isetas unu cantu
cussu l'at a batire Mastru Ispeta.
No tenimos sa sorte a sa 'ereta,
sa poesia nd' 'atit su piantu
e unu cantu 'e garas su poeta
morinde ch'at leadu a campusantu.
Ca nois semus pagos de seguru
ma pius pagas sun sas garas puru.

Masala
Aiò, Peppe, cun megus agguala
ca istanote a fiancu ti juto.
A cando meda a cando pago fruto
de unu palcu pighende in s'iscala.
Tota sa vida so a piga e fala
però cun sos lamentos no discuto.
E no ponzo sa fama in perdímentu
ca pius canto e pius so cuntentu.

Sozu
Ma deo fia nende 'e su masone
chi est minore e so unu 'e sos mannos.
Parit abberu sa distrutzione
chi sas garas las ponet in afannos.
Ocannu a s'edade 'e otant'annos
s'est retiradu Barore 'Udrone
e Piredda ch'at példidu sa vida:
cussa classe 'e su Chimbe est isparida.

Masala
Chi ti retires tue no est giustu
mancari sias cùcuri-incanidu
ca ne boghe ne versu no as perdidu
e su mamentu no mi paret custu.
Tzeltu chi cando a primu ses bessidu
no fis che oe potente e robbustu.
Subra su palcu ti ses imbetzadu
però, Sotgiu, ti ses puru ingrassadu.

Sozu
S'esordiu nde 'ato a finitia
lende su ch'amos nadu a mancu in curu.
Ma tzeltu ch'in sa nostra cumpagnia
no bi at aumentos de seguru.
Como si mi retiro deo puru
est totu a dannu de sa poesia.
Ma si no m' 'ogat calicunu fora
no apo 'e retirare gana ancora.

Masala
E tando, Peppe, in su palcu 'e Gavoi
a s'esordiu damos sos adios.
Ma sos collegas tuos e sos mios
ch'aduren sanos dae como in poi.
Jà semus pagos e ancora bios
però pro como prosighimos goi.
E-i sas garas sun semper a usu:
gai lu sian dae como in susu.

 

 

Questo sito o gli strumenti terzi da questo utilizzati si avvalgono di cookie necessari al funzionamento ed utili alle finalita illustrate nella pagina di policy e privacy.

Chiudendo questo banner , scorrendo questa pagina,cliccando su un link o proseguendo la navigazione in altra maniera, acconsenti all`uso dei cookie. Per saperne di piu'

Approvo

Pubblicità big

Archivio

In questa sezione potrai trovare tutti i numeri del "Messaggero Sardo" dal 1969 al 2010

Archivio Nuovo Messaggero Gds Online...

Circoli

Elenco completo di tutti  i circoli sardi in Italia e nel Mondo, le Federazioni e le Associazioni di tutela.

Sport

Le principali notizie di tutti gli sport.

In Limba

Le lezioni in limba, il vocabolario e le poesie in limba.

doğal cilt bakımı doğal cilt bakımı botanik orjinal zayıflama ürünleri doğal eczane avon