Giovanni Fiori, poeta del mondo contadino
Le origini contadine di Giovanni Fiori, nato nel 1935 a Ittiri, sono alla base della sua scrittura e poetica. La poesia di Fiori – ricca di sentimenti genuini, di memorie identitarie e abilità in su manizu della lingua sarda – esalta su faeddu come vitale comunicazione della normalità quotidiana. Le composizioni, impregnate dal forte senso di valori civili ed umanità, denotano il suo attivo impegno di dirigente sindacale nella CGIL sassarese e la partecipe attenzione verso il mondo della campagna e la classe operaia del settore industriale.
Come poeta gli si riconosce il gran merito di aver rinnovato, ampliato e “rinfrescato” il lessico della poesia con il ricco vocabolario del Logudoro. Le sue composizioni germogliano dal profondo, come preziosi frutti della terra e dell’anima, e si cumprini in una poesia forte, vitale e dall’impegno civile. La poesia di Fiori ha radici nell’oralità di qualità, ma è stato lo studio, le letture e l’impegno politico e di ideali a plasmarla di una energia originale ed unica. È ancora oggi, a ottantacinque anni attivo riferimento per la poesia sarda contemporanea, produce liriche che sgorgano come da una sorgente mannantiale e de brenussiu per la ricchezza di cultura linguistica e levatura semantica.
Il poeta ittirese è stato particolarmente apprezzato e considerato da tanti illustri cultori e studiosi della lingua sarda come Antonio Sanna, Leonardo Sole e Nicola Tanda; dai poeti Giommaria Cherchi, Nino Fois e Tonino Mario Rubattu. Anche il compianto Paolo Pillonca, in bella limba, ebbe a scivere che “Giuanne Fiore est fizu de una terra manna e de sa limba chi su póbulu sou hat faeddadu pro mizas de annos. Una limba ch’issu hat accasazadu cun sentidu profundu, chircada cun anelu de gosu pro sos sonos chi costoit intro e chi nde ’ogat a pizu cando cheret issa, intregados ebbia a chie la disizat e la connoscet de abberu… Cando sa limba giogat a discansu cun chie la possedit cun istima, tando non b’hat appentu revudadu a su poeta chi faghet su giogu… Gai Giuanne Fiore podet brincare trémenes negados a chie non meressit cuss’istrina”; mentre il critico Salvatore Tola, a cui riconosce una robusta trama espressiva, evidenzia che “Per sua natura la poesia di Giovanni Fiori non può mai fermarsi alla pura contemplazione, ma deve in qualche modo incidere in positivo sulla condizione umana… Per la sua provenienza dal mondo contadino, nelle sue opere compare regolarmente la figura del padre, rievocato tra un lavoro e l’altro dei campi, preso a simbolo di una civiltà che rimane per questo autore un punto di riferimento essenziale dei sardi”.
Dultzuras
a Tania
Eallas! In s’atta ‘e sa nue
gioghittan pispisas de nie.
Che lampu ch’imbatto a inie
pro t’ ‘ider… ma no isco inue…
Donosa che tando, in tottue
sos ojos buschizan a tie.
Cant’est? Una vida? Una die?
Ses tottu in su nudda… Ses tue.
E gai che deris est oe:
cun tegus s’acceran cuddae
isteddos pioe pioe
e velas riende in sa nae...
Mi dolet!…Ma paret chi proe
dultzura chischéndedi addae.
S’aradu de babbu
a frade meu Antoni, lauradore de primma riga
Che unu traste antigu revudadu,
isfattu e de arvadas isfrunidu
s’àtera die in “Sa sedda” hapo ‘idu
de sa bonànima ‘e babu s’aradu.
L’haiat comporadu in lanzos pannos
fizu comente fut de sos bisonzos
bisende in coro ingranidos messonzos
e fintz’a chelu remiarzos mannos.
E fut bantu, pro issu; e fut grandesa
su ‘ider sas peleas ponner tuddu;
e chen’haer de terra unu cuguddu
sonniaiat sulcos pro ricchesa;
sulcos e tulas … in tancas anzenas
pro ammerare, in sas isfainadas
dies insoro, sas bentres pasadas
de sos donnos, a dégumas pienas.
Faghe e non faghe die, Coloridu
e Passizeri tìrana, giobados
in sas cameddas, selenos, fadados
a tuju chìbberu e passu sighidu.
Cantat sa terra sutta sa ‘entale,
fuman sas chervas, non s’ ‘idet cadrija;
e-i s’arvada lutzighente e lija
s’imberghet, trappat lìntzita e cabale.
E oe ite bi restat? Ite ch’hada
de cussu nettu suore sambinzu?
Solu unu pignu cobertu ‘e ruinzu,
testimonzu de una vida andada?
A lu ‘ider incue, furriadu
che pulpuzas de carre, paret gai
nerzende in làgrima: eh! simmai immai
cantos prammos de terra hap’ ‘oltuladu!
Ma oe cussa terra in sinu sou
che bajana in amore est isettende
arvadas caldas, arados cantende
chi l’abberzan e semenen de nou;
chi torra assulchen tancas chena muros
pro incunzas maduras, sueradas
e beneittas, chena degumadas
da-e nisciunu, in manzanos seguros:
a tales chi de s’ómine s’istiga
in altu sinnet ‘isados beranos
de paghe e vida noa, ‘irende in manos
frùttures in grangeu ‘e sa fadiga.
E tando finas babbu a bolu intreu
diat de nou a “Sa sedda” torrare
tulas de terra in cria a m’ammustrare
nende, cuntentu: Mì’ s’aradu meu!!
Sònnios de poeta
Lassàdemi un’iscutta sonniare
cun ojos de pitzinnu a lugh’ ‘e die…
Giaru s’ispiju ‘e sa luna che nie
sighit subra su chercu a gioghittare.
Su sole in fogu acchintat sas marinas
a s’interighinada attesu attesu
e in su chelu ‘e pappàile atzesu
lentas andan sas nues arantzinas.
In s’infinidu càlighe a ispantu
s’allùmmana guvaldas mariposas
e bettan lughe lèbia in sas cosas
che ojos mannos ch’isguttan piantu;
e tott’in d’una s’acceran fiores
subra sa terra calda posta in cria…
Remuzo ammentos in s’ànima mia,
aleno punghinosos fiamores
de tempos betzos rànchidos, licchittos
in-d un’andare longu, sempr’in duda…
Istinchiddan sos rios in sa uda,
sa frina ballat in sos tamarittos.
E in sa tanca piena ‘e saurra
torrat babbu seguru a passos lentos
e luego m’isparit in sos bentos
de s’ammentu, truvende s’ebba murra…
Restat pàsidu e forte su disizu
de sulcos semenados in sas tulas
fumende e trigos brundos e istulas
e arzolas cuntentas in Cheschizu;
restan binnennas a manos pienas
largas e giustas pro peleas mannas…
Risulanu ispampàrriat sas giannas
s’arcu paradu in sas baddes serenas…
Sonniare! Faeddos e isperas
s’allizan de s’isméntigu in s’umbraghe…
A sos fizos de seru su runaghe
severu mustrat luntanas anderas…
Che vela disizosa in mesu mare
chischende asséliu in s’unda inchieta,
cun ojos ispantados de poeta
lassàdemi un’iscutta sonniare…
Ispigadora
Fut su pappàile a ispantos rujos
e trìulas un’arcu ‘e sole alluttu;
sos giuncos in s’ ‘enàtile a murmuttu,
alta s’ispiga mùrina 3 a benujos…
E in sa Pasca ‘e chìbberos mannujos
una ràglia ingranida ‘e trigu ruttu.
E tue - bella! - cantende unu muttu
che fada incantadora in sos restujos…
Ite grasciosa accabidende ispigas!
In ojos lampizadas de tristura:
coro ‘e rundinedda in pensamentu…
E como torras che manos amigas
cand’in sas majas est cotta sa mura
e fumentan su tetti e-i s’attentu.
Si m’iscultas...
E tzertas boltas falan dìligos e selenos
annùntzios festajolos in s’infinidu isoltos,
finas cando su dolu si siccat cun sos fenos…
E a sero s’intendet su puddittu in sos oltos.
Frìmmadi aizu! Ealla rutta s’ala ferida.
Abberi como a manu giusta s’ànima presa.
Cun s’arantzu hat a rier s’ajanedda ‘estida
a nou in die nódida: innotzente bellesa!
Solu tra chelu e terra e sériu, su puzone
in sos ruos brujados disisperadu isettat
a cìulos sa cumpanza: ùmile sa cantone
a sa festa finida che crastu in coro apprettat.
Cun manos de colóvuru astringhe sos amentos
chi dan ranu a su sede e fide a sos aneddos…
S’ajana in su tessinzu ch’hat postu sos intentos…
In sa tràiga tinghen pupujones nieddos…
E cando in giogos lenos sos laores sididos
integan; cando giaman sas chènscias, indebbadas
no andes: che pitzinnu a s’arvur’ ‘e sos nidos
curre; e dês bider tando sas faches ingrujadas
tudendes’in s’imbérriu de s’ùltimu lugore.
Pustis s’illaccanadu s’atzendet de lampizos…
Edduccas si m’iscultas, s’uttorinu mazore
abberimus in giassos de discansu a sos fizos.
|
|
Bardaneris de sonnios Che fizos de manzanos mùrinos Hat a esser pro cussu E tando, andade andade
|