Antonio Mura, poeta nuorese dalla “pietrosa autenticità”
Antonio Mura (Nuoro, 24 luglio 1926 – Bologna, 11 dicembre 1975), nato e cresciuto in piena “era fascista”, maturò certamente il suo spirito poetico e di traduttore in limba per istintiva reazione e contrapposizione alla censura di regime, imposta alla linguistica e alla oralità degli improvvisatori (per anni venne messa al silenzio pubblico la poesia estemporanea) e a quelle scritte con la matrice regionale e vernacolare.
Le ragioni fascinose e tormentate della poesia – sviluppate da Antonio Mura, anche come omaggio e proseguo ideale della poetica perseguita dal noto padre Pietro, uno tra i maggiori poeti del Novecento sardo – sono da cogliere ed interpretare come un fondante lavoro di innovazioni linguistiche e creazioni tematiche che hanno orientato e condotto la poesia sarda verso una consolidata modernità ed universalità lirica di “pietrosa autenticità”. La biografia del Mura è ricca e vivace di esperienze: collaborazioni all’attività artigiana del genitore, diploma di ragioniere, collaboratore giovanile del periodico Aristocrazia, fondato e diretto da Raffaello Marchi, studi filologici, letterari e a livello universitario la facoltà di economia navale a Napoli, dove frequentò gli intellettuali dell’anarchia napoletana ed europea; s'impegnò anche come redattore della rivista anarchica Volontà. Rientrato a Nuoro, dopo l’esperienza campana, decide di partire emigrato in Germania e la sua poetica si arricchisce di nuovi temi (lavoro operaio, fratellanza, e vicissitudini dell’umana sofferta quotidianità) che la elevano a lirica dal forte carattere universale. Significativa, a tal proposito, la composizione vincitrice il Città Ozieri nel 1968; Ammentos d’emigrante, si basava sulla sua sofferta, travagliata e struggente esperienza de disterru nel Nord europeo. Intanto coltiva una proficua e intensa attività letteraria di scrittura poetica e traduzioni di opere in prosa e poetiche di Esiodo (Le opere e i giorni), di Auden, Eliot, Èluard, Fortini, Neruda, Pavese e Valèry. Nel 1971 pubblica la sua prima silloge Lingua e dialetto, poesie bilingui con la prefazione a cura di Raffaello Marchi; già nella primavera del 1969 era stato inserito nell’Antologia dei poeti dialettali nuoresi, curata dall’avvocato Gonario Pinna. Nel 1998 la complessiva opera poetica di Antonio Mura, con inclusi i testi non inseriti nella raccolta del 1971, è pubblicata a cura di Maurizio Virdis con il titolo originariamente prescelto dal poeta: Su birde. Sas erbas (Bibliotheca Sarda N°36, Ilisso Edizioni, Nuoro). Impiegato presso l’Associazione dei commercianti, continua la sua attività di scrittura e “mentre raccoglieva i frutti del duro lavoro”, scompare , colpito da una grave malattia, l’11 dicembre del 1975 a Bologna. I suoi preziosi versi saranno promossi e custoditi dalla moglie Nereide Spano e dai quattro figli.
Ammentos d’emigrante
(A sos sardos de Berliner Brüche in Wolfsburg e a tottu sos sardos emigraos peri su mundu)
Tra birdes iskurikores d'àrbores e d'erbas
In sas terras frittas de su Nord Europa
Happo imparàu su morrer de sa luke
E su naskire d'una die già manna
In mesu a su trumentu 'e s'officina;
Ube òmines tra màkkinas e tempos prezisos
Ponen, ke iskravos remadores de galera,
Sos mermos, comente ki esseran
Karena de korbos e de kanes.
Kussa no es zente indolente ke sos frores.
In kuss'andalibéni mi moghìa
Comente in sònniu paris kin issos;
Dego, abituàu a andare in tempos longos
In s'eternidade 'e s'Isula nadìa;
E tra su fake fake, sos ammentos
Mi torraban a mente de sa pizzinnia:
Kando iskìa kurrere, yokare a sa bàttia.
Ispingher su kirku ferrosu de sonos
In sos predàryos de sa pratta 'e dommo
K'iskampanàbat ke kàmpanas de kitto,
Parìan peri prus longos sos kaminos,
Kin sos kompandzos, kintos d'alligria.
A notte, medas bortas, mi parìat
Ki su kaitu lunàtiku 'e su puddu
Mi dabat s'annùnziu de sa kurrenta 'e sa luke
In sas kampuras amadas de Sardigna.
Ma su mandzanu aperinde sas pupas
Mi tokkabo sa morte supra ossos
E fakéndemi su sindzale de sa ruke
Torrabo a traballare kin su dolu in koro.
Inibe happo imparàu s'arte dzusta d'esser frade
De kada omine prontu a sa dzustìssia;
E su ki balet un'istrinta 'e manu;
O un'okrada de kussentimentu;
O unu saludu porrìu da' innedda
Ke bolu 'e semen de semenadore;
E su brinku 'e su koro a s'amistade.
Bi diat kerrer sa gorgobena 'e Kristos
Kando morinde in sas brankas de sa ruke
Yubilabat, in su mutrikore de kussa solidade,
Kin sa disisperada boke 'e s'anima,
Su numen de su Babbu, pro narrer s'iskossòlu
De sos migrantes kene arte nen parte
Torràos a battizare «Hilfsarbeiter» (aiuto operaio)
Pro kontare su naskìre e su morrer kada die
Appeitande kussas terras andzenas
Tra berbos e paragulas istrandzas
Nadas kin su sorrisu in kima 'e labras
Dae òmines brundos de sa karre krara
Kin okros kolorìos de abba 'e mare;
Eredes de sa kasta ki iskìat
Tottu sas artes d'ukkidere sos frades
(E giai dae nobu medas tra issos
Si torran a intèndere ke astores
Affamikàos de tottu sos disitzos).
Ki bendzan e si tìngana, de sole
A sas ribas de s'Isula tirrena
In sas àgheras sàpias de marina
Ube viven allintzos che pudzones
Sos òmines sardos de pezza minuya,
E in sa parma aperta de sa manu
Kin d'unu frore ruyu, pro amore,
Lis hamus a offrire s'abb'e s'irméntiku,
E latte, e mele, e pane lentu
Guttiàu kin otzu 'e uliba;
Ki lir dìat boke krara, e innosséntzia,
E lis ispingat su samben a su koro
Kin assentu, e nd'isperdat kada fele.
Sos omines artos de Germania.
E tue, Babbu santu, nessi tue,
Adzuda yà ki podes,
Adzuda semper tottu sos frades nostros;
Fake ki anden nòdios in su mundu
Ispartos in sos kimbe kontinentes
Fakende manna sa terra nadìa.
Ma impìnnallis de koro
In su kelu de sas biddas issoro
Una badde de mendulas frorìas.
1968
Primo premio «Città di Ozieri»
Mi naban sos amikos
Mi naban sos amikos, benitinde a Nord.
In kussas terras predosas in etternu
tue ses pèrdiu komente i’ ssu desertu.
E ddeo iskìa ki podìa akkattare
i’ ssas terra’ lluzanar dessu Settentrione
tanta zente affainada a ddìe e a nnotte,
operaior d’iskina e zzente kene gabbale,
ma no iskìa e no’ ll’aìa mai krèttiu
ki tanta zente in angùstia kurrìa’
ttimende a nno akkudire
s’urtima posta ordìa assu balanzu.
Officinas tottube, vummu, prùghere,
unu bette sole vrittu anneulàu
iskurikande s’àghera ke in d’unu lokku ’e teyu.
E zzente, zente, tottube zente,
ribu krèskiu de zzente andande
ribu krèskiu de zzente benende
timende sa mama ’essu reposu, timende
sa vùghida ’essu tempus, timende
sas okradar malinnar de kie t’istat i’ ss’oru
timende sa kurrenta ’essa màkkina tonta
ki a traittorìa ti pode’ ddigollare
iskronniàndeti su trattu bbellu ’essa karena.
Nois isseperamus kust’àtteru vronte.
Assor massàyo’ llì llukìan sos okros
Sor boes si tropedìan i’ ssas erbas.
Ispartas a mmanu prena sutta pedes
i’ ssos kaminos solianor de bidda
fakìana unu pamentu birde birde.
E àtteros sarmentos addobbàos
a kkad’ala ’e muru i’ ssar dommeddas
ube bbive’ ssa zente de kampagna
in famìlliar d’umanas kreaturas,
unu mare de birde undosu e ffrisku,
mirakulosu i’ ssas terrar desertas.
D’ispikas primidìas, frorer de màyu
fini kintos sos korror dessor boes
kumponende una luna in kada konka,
kei kando sa luna i’ ssos quartor
boka’, bbèstia lukente, korror d’oro.
E kussas konkas parìana koronadas
pro imbonire sas okradar malas
dessa luna, ki in kelu artu lukende
de notte in notte dae tempus antiku,
s’anda’ pprenande, kando issa si mustra’
dde umores sekretos, gai komente
si prènana sar bèstias imprinzadas
e kkada intranna ’e vèmina kropada
e kkada vruttu, appenas ki su vrore
tambàu dae s’ape, ùmile, s’ispòzata.
Assor massàyo’ lli’ llukìan sos okros
a kussa maravìllia ’e bbèstia’ nnobas
garrigadar de nuskos e dde vrores
kolore grogo suzzamele e attanda
e dde koronar de rosas e ppruìnka.
E andaban iffattu ’e s’unu s’àtteru
in dòppia vila, pedìndeli sos kontos,
in kuffidènzia, assu santu issoro;
a ppassu lentu, su puntòryu i’ mmanos,
sizzïànde e gghïànde sa vilera
dessar bèstias kumpanzar dessa luna,
in kussu ribu birde tramudande.
Artu i’ ssu karru benìa’ ssantu Sidore,
umilemente, in àndias, a inkùrbios,
sikkanzu, brusïàu dae su sole,
parìa’ ttorrande gràssias a bburdones
a ttottu sor massàyos offerentes.
E ppizzinnos andaban addainnantis,
sikìos a undadar dae sor frores
e ddae tottu sar bèstiar mulïànde;
yùntos peri issos, a mmanos in palas,
a ddùos a ddùos, sonande leoneddas
e ppesande artu rukittar de kanna.
Die de beranu
Kando a s'impuddile si pesat
In su mare kolore de proinka
Su sole ruyu, su yùbilu 'e su puddu
S'intendet da' innedda
Komente un'iskakkàlliu 'e risu
Ku kku rù kku
ku ru kkùùùù!
Unu trémidu kurret su koro 'e s'astore
In s'artesa 'e sos kelos;
E si k'iskudet a bolu serrau
In sa bellesa 'e s'àghera, inkantàu
Dae sa friskura de su lentore 'e sas erbas.
A sa dzirada, in fùghida si pesat okros a kelu
Ammakkiàu de sa kurrenta zeleste.
In sa luke colore 'e rosa 'e su mandzanu
Kin atza repentina
S'ape reìna si pesat a bolu
In s'undalléra lépia de sa frina,
Lukende 'e sole, semper prus in artu
Finas ki su sakrifissiu si krompit
De s'amore mortale de sos travos alàos
Ki li kurren in fattu
In su prus artu 'e s'àghera.
Su boe lentu a iskuttas de koa
S'iskùtulat masedu sa muska molesta
E inkùrbiat kin assentu sa konka korruda
Muttìu dae su birde 'e s'erba.
In su ramu fozìu s'alipinta sélia
Isparghet alas e coa fremende
Fakéndesi bentallu a sos kalores.
E nemmos mi niat ki s'alikaente,
Sa tùrtura korimodde,
Non sìat krokinde
Pessande a su kumpandzu ispartu in àgheras
In kerta 'e li battire filos d'erba
Komente unu koròfulu su dzovanu a s'amada.
Kommo su mele mi prenat de disitzos
E s'okru si m'abbelat, e alligru m'inundat
Sa bena prus limpida 'e su koro
Su karignu inkantàu de sa pitzinna
Ki mi sedet a kostas, e mi perdo
In d'unu sònniu de birde
In kusta festa de frores de beranu.
Ass’òmine li a’ ddada, sa zustissia
Da Le Opere e i giorni di Esiodo
(vv. 267-281)
S’okru de deus ki tottu bìet e ttottu pesa’, bbie’
ffinzas kustu, si kere’, nne a issu si kuba’ kkale
siat in beru kusta zustìssia ki sa zittade
isserrat in sene. E kkommo m’augùro ki dego puru
pottha no èssere zustu, i’ mmesu assos òmines,
e ffizu meu nemmank’issu, ka er zustu ki s’òmine
sia’ mmalu, yài ki su pèyus ottene’ ssa mezur zustìssia.
Ma non pottho krèdere ki deus sàpiu ’e kussizos
renda’ ddeffinitivu kustu istadu ’essas kosas.
O Perse, kustas kosa’ rrettene i’ ssu koro, iskurta
sa zustìssia e ppro semper irmèntika sa prepottènzia!
Kusta es’ sa lezze ki su Vizu ’essu Tempus a’ ddau
assos òmines; assu piske, assar feras, assos
puzones alaor, de s’ukkìdere appare, ka isso’
nnon tenen zustìssia; ass’òmine, imbezes,
li a’ ddada sa zustìssia…