Publio Dui: la poesia come viatico di conoscenza per storia e coscienza collettiva
Publio Dui è stato un poeta emblematico per la sua personalissima lirica e particolare abilità compositiva, i cui canoni abituali erano il vero e il vissuto.
Aveva una definita necessità di far poesia, motivata da competenze naturali e semplici di linguistica, nel segno di un originale percorso di pensiero. L'innata genialità creativa, nutrita con cuore ed animo, nasceva dal profondo senso di sardità e dalla consapevole conoscenza della complessità del vivere peleosu e dall'approccio dignitoso alla sofferenza. Dall'esistenza segnata da differenze, concepita nella comprensione di ogni singola relazione e persona, aveva maturato una forma di filosofia esistenzialistica improntata nel pieno rispetto dell'umanità e della natura. Un significato “aggiunto”, o plus valore, alle composizioni di Dui era dato dal suo unico declamare con un ritmo suggestivante che, per carattere e tonalità, esaltava la particolarità musicale della materna parlata luvulesa, impinguata sovente dalla competente conoscenza e manizu del sardo nuorese e della varietà logudorese. Diverse composizioni, certamente tra le più valide a rappresentare significativamente l'intera produzione, attingono linfa, verità ed esperienza dalla sua infanzia e giovinezza di vita e lavoro a Lula; il coltivo dei versi è schietto, puro e fortemente autobiografico con collegamenti alla comunità identitaria e alla storia personale. Lo spazio in cui si è attivato e mosso da creativo il Dui-poeta, risulta essere stato sempre quello maturato dal seme della sua comunità; in lui convivono i tempi e il vivere di Lula, così tanto da diventare un viatico di conoscenza per storia e coscienza collettiva. Il suo percorso poetico – solo apparentemente marginale, se raffrontato ai lirici che hanno dominato per visibilità dagli anni Settanta alla metà dei Novanta del secolo scorso – è tra i più interessanti e di riferimento per come brilla di luce profondamente riflessiva il sostrato identitario e linguistico sardo.
Quanti hanno conosciuto e frequentato Publio Dui, sono accomunati nel ricordo indelebile del poeta-declamatore: la sua voce recitante si trasformava – limpida energia vocale gradevole – in ritmi e variazioni timbrico-tonali; valorizzava da interprete l'armonioso accostamento delle parole che sollecitavano un coinvolgimento emotivo verso i contenuti. Gli apparenti testi naif, per semplicità e candore, erano sempre di profonda intenzione comunicativa e riportavano al senso di vita e identità embrionale.
Per Publio Dui (Lula 11.12.1930 - Nuoro 05.09.1995) è arrivata postuma anche l'attenzione e il riconoscimento di una parte di critica prestigiosa e attenta dell'Università di Sassari. Il poeta della composizione “Beneico sas pretas” è presente nell'antologia “Studi di filologia, linguistica e letteratura della Sardegna”, edita dalla Edes e curata dal professore Dino Manca.
Beneico sas pretas
Incumanno sos bentos
chin sos cumannamentos
ch’at iscrittu in sas pretas Muisè.
Beneico sas pretas
sas pretas de Onanie,
sas pretas ch’at secatu babbu meu;
chin sudore e anneu
las at secatas pro pesare a mie.
Finas si so dormitu
paret chi vida iscrittu
in donzi preta su lùmene suo,
e in su coro su dèpitu meu.
Las beneico a boche
sas pretas de inoche
ei sas de atterue:
sas pretas luvulesas,
finas sas de Gongale
ei sas vitichesas
uve a Diegu an datu su natale.
Beneico sas pretas,
sas pretas de Lodè;
ma pro su vicerè
vènnitu dae mare
(su santu chi l’at fattu)
lassàtemi pessare:
at delegatu a mussegnore Bua
pro serrare sas tancas,
(a donzunu sa sua).
Funtanas e caminos
an serratu a giardinos
chin pretas a farrancas
e chin su marrapiccu
uve bidian terra
fachian sa gherra,
ma vinchitore fit semper su riccu.
Custu a rettore Mele
intro su coro li poniat fele:
su ch’aer iscontzatu su connotu.
Beneico sas pretas,
las beneico tottus
e non m’istracco mai.
Pro cantu duro viu,
finas si son metas
sas pretas de su riu:
beneico sas pretas de Oltzai.
Iscusate s’irbaglio,
si canno vido muru
e so veneichenne
chin su coro travaglio.
A sas pretas pensenne
las veneico postas gai puru.
Beneico sas pretas e concruo:
si tanco s’oju mi paglio videnne,
in d’unu muru accurtzu a sa ’untana,
unu rettore vestitu a suttana
chene camisa e allegru cantenne:
«In Oltzai viuda nen bajana».
Beneico sas pretas.
Su ponte ’e sa vita
Sognos de unu pitzinnu
sognos de àteras vias
de cherrer facher su ponte
in su riu ’e Gronias.
Ma su ponte... ma su ponte...
Colanne a pedes a modde
credendem’òmine mannu
chin su pessamentu a bolu
videnne chelu pro mare
sa domo mea de fronte
ube b’apo s’oriolu
chi no tzessat de sonare.
Ma su ponte... ma su ponte...
Sas mamas lavanne pannos
donz’una in sa preta sua
semper a murros a terra
chin sos grenucos infustos
e sos carcanzos tostos...
... e sos maritos in gherra.
Ma su ponte... ma su ponte...
Pro fraicare su ponte
pesso de bi resessire
sinò non poto dormire
e nemmancu riposare
ne a sera ne manzanu.
Si mi dazis una manu
unu pacu ’e carchina
chin preta dae su monte
e sas pretas de lavare
lavoranne tottu impare
gai ’achimus su ponte.
Como chi su ponte est fattu
pustis de paritzos annos
como chi che semus mannos
chin sos ocros a succuttu
mi bi so iscampiatu
prima de nàrrere adiu
e bido chi mi nch’at ruttu
una làcrima a su riu
de cantu est bellu su ponte.
Campos de risu
(A muzere mea)
Cheria semenare
campos de risu.
De cuddu risu tuo
ch’est in colore ’e oro
e ti luchet in laras.
Sun paràulas craras
bessitas dae coro,
lepieddas che bentu.
Campos de risu,
de cuddu risu tuo
prenu ’e sentimentu,
prenu de alligria.
A canno rides tue
sas battor istajones
cantan poesia.
Granos de risu,
de cuddu risu tuo,
dachi no apo campos
ne abba pro abbare,
assumancu una junta.
In sos predàrjos meos
de làcrimas infustos,
de làcrimas de risu,
de cuddu risu tuo
dia cherrer prantare.
Ma si marro a sa sola,
ti preco, coro meu,
azùdami a messare!
In tempus de agliola
azuda a bentulare!
S’incunzamus impare
azudat finas Deus.
E risu tuo e meu
sichimus a prantare.
S'arrennegu 'e Ligabue
Si m'artuddan sos pilos
seco su 'erru a dentes
e-i sas ungras juco de atzagliu,
canno narana chi solu est su duttore
su chi podet curare male anzenu,
e mi dimanno: “Tanno ite sò jeo?”.
Non sò unu pintore
però poter cheria
pintare unu quadru arrennegatu.
Canno vido pizzinnos carigrogos
mi punghene in su coro sos colores
ch'at ispartu in sas telas Ligabue.
Unu calich'e samben
ttravasatu caente a ben'a pare
'achet fozire s'arvor'e sa vita.
E riden sos pizzinnos carigrogos
ridene chin sas caras coraddinas
e mi lu prenan su coro 'e consolu.
Da chi so arribanne a su tramontu
e non poto prus sambene donare,
pensenne a sos pizzinnos carigrogos
che sole cann'ispuntat su manzanu
un'iscutta m'arreo a pilos rizzos.
Rios
Da in artu in sa punta 'e su monte
cominzana sas trattar de sos rios
chi son falanne a piccu e sono siccos
mizas e mizas de annos.
E apenas in bassu er bidda mea
inue apo connotu
un'azicheddu 'e vena 'e poesia.
In uve apo cantatu dae minore
galu a denter de latte
sas primas cantoneddas puzoninas.
Apo cantatu vrores de veranu
e cantatu sa mennula 'e domo
a duos chivos: su durche s'amaru.
Beneitu sas pretas
sas pretas c'at secatu babu meu
chin sudore e anneu
las at secatas pro pesare a mie.
E cantatu su pastoreddu mortu
e cantatu su prantu 'e sa mama
pustis apo cantatu su perdonu
apo cantatu a un'ispera 'e sole
apo cantatu ch'er bella sa vita
cantatu sos pizzinnos carigrogos
c'ana bisonzu 'e sambene
e pro issos
sicco galu a cantare dae su coro
a boche 'e ballu sardu in medas limba
supra sas undas de atteros rios.
*Ringrazio Gianfranco, figlio del poeta, per la cortese disponibilità, per i testi poetici e la fotografia del genitore.