Giuanne Soggiu de Bunnanaru, poeta a taulinu in sardu logudoresu
La storica pagina “Parlando in poesia” del Messaggero Sardo cartaceo, curata per ben 400 numeri da Salvatore Tola, ha permesso a tantissimi emigrati sardi di rappresentare, con valenza letteraria e poetica, il fenomeno migratorio ed esistenziale. Soprattutto con versi tradizionali in rima si sono coltivati i sogni, gli affetti familiari e la nostalgia per la madre terra, nel tentativo di non perdere l'identità culturale e linguistica; radici tenute orgogliosamente vive e salde, a estremo baluardo di sardità e legame per nuovi significati di vita. Tante le vicende emblematiche e storie singolari di nostri conterranei emigrati, emerse attraverso il dialogante poetare in limba e rivelatrici della sofferta dimensione umana e dell'esperienza di “vita fuori”.
Significativo il caso di Giuanne Soggiu di Bonnanaro (17.07.1934 – 22.01.2017) , emigrato a Milano nel 1964, che proprio dalla lettura “de calchi numeru de su mensile Messaggeru Sardu” aveva ricevuto stimolo a coltivare ulteriormente la poesia a taulinu e successivamente, a partire dalla metà degli anni Ottanta, ad inviare i componimenti ai principali concorsi letterari sardi. Immediato riscontro positivo ebbero le poesie a carattere satirico: secondo premio al prestigioso concorso “Diego Mele” di Olzai (1985) e primo classificato alla terza edizione del premio letterario “Damiano Filia” di Illorai (1985).
Giuanne Soggiu nasce in una famiglia classica sarda, dedita all'agricoltura e all'allevamento del bestiame, almeno per quei tempi; il padre è Tiu Bainzu, agiato massaju, ma soprattutto un infaticabile e abile uomo di campagna con rigidi valori educativi. Giuanne, già da giovanissimo alimenta la passione per la poesia, e i lunghi periodi che trascorre lavorando nelle campagne di Montesantu hanno un gran valore formativo, in senso sociale e culturale, per la frequentazione di diversi poeti. Grande esperto della poesia tradizionale e competente estimatore del bonnanarese Giuseppe Raga (1873 – 1957), a cui lo legava la conoscenza di tante opere dell'aedo locale e uno stretto rapporto familiare di parentela; anche i genitori contribuivano a far sviluppare il seme della poesia in famiglia, con i regolari acquisti dei libretti de cantones. Con la maturità, e il trasferimento lavorativo nella Milano in piena crescita economica, intensifica lo studio e il lavorio poetico che evidenzia subito profondità e qualità; si apprezza la complessiva produzione letteraria per l'originale modernità e per il sapiente abile impiego dei metri e ritmi dell'esperienza estemporanea e dell'oralità sarda. Realizza in quegli anni degli interessanti lavori antologici su diversi autori in limba, documentati biograficamente e attenti all'aspetto linguistico, successivamente pubblicati in 4 corposi volumi.
Il volume POESIAS SEBERADAS in sardu logudoresu, stampato nel dicembre 2017 a cura dell'Associazione Turistica Pro Loco Bonnanaro e con il patrocinio del Comune di Bonnanaro, raccoglie un'ampia selezione delle poesie del Soggiu e ospita scritti introduttivi di Bastianina Pintori, presidentessa della “Pro Loco”, e del Dott. Maurizio Malgari che fornisce un preziosa biografia e studio critico sul poeta.
Si propone la lettura della poesia ironico-satirica SA BIGOTTA, primo premio al “Damiano Filia”. La giuria, presieduta dal Prof. Massimo Pittau e composta da Giulio Cossu, Andrea Fenu, Paolo Pillonca, Tonino M. Rubattu, Leonardo Sole, Nicola Tanda e Salvatore Tola, aveva motivato il riconoscimento nel seguente modo: “Bozzetto pregevole per pregi anche di abilità tecnica. La figura della bigotta di paese appare sbozzata in tutte le sue movenze, con un alone di ridicolo, ma anche con un sottofondo di amarezza esistenziale, cioè di sofferta umanità”. Segue la composizione Cursas a rodeu, scritta da Soggiu nel 2004 e donata nel 2013 all'amico fotografo bonese Anacleto Gesuino Zidda, di ascendenza materna bonnanarese.
SA BIGOTTA
In mes'a tantas nobliles signoras
in bidda ch'hamus una Signorica,
cunsideràda sa pius santica
tra Damas Circulinas e Priòras:
s'est post'a cabu 'e sas beneffatoras
ma totu contra las hat pro ripicca;
ch'at sa limba che foscigh'e trapera
truncat e sestat de ogni manèra...
Est religiosa e bona cristiana
e bi tenet a narrer ch'est devota:
si calicunu li narat ch'est bigotta
s'alzat che piberedda soliana.
Appen'intendet toccos de campana
s'incaminat a cheja trotta-trotta,
et est cunvinta chi si mancat issa
nemmancu su Rettore narat missa.
Si fingit calma e de bonu carattere
cando sa parte l'est cumbeniente,
pro poder fagher bidere a sa zente
ch'issa s'impignat pro su ben'e atere:
a vista paret fazile a cumbattere
mentres est conchi-torta e prepotente;
cun su risittu dozile e gentile
maseda che mazzone intro s'annìle...
Intrend'in cheja faghet sette sinnos
finzas chimbe e ses bortas fatt'e pare;
s'arrodat bene e intonat a cantare
salmos profanos e istonados innos,
s'adatat bene a istitare pizinnos
de mamas chi non cheren allatare,
ca bastat su la 'idere a figura
chi terrorizzat mannu e criadura...
Est un'incantu a la 'ider preghende
sol'un iscuta, prim'essere istracca,
cun sas barras chi l'andan che matracca
chi paret craba 'ezza remurzende...
Istat totu sos santos invochende
ch'hapat bene issa e male sos de affaca;
e sighit gai ogni pregadorìa
chi creben totu e campet issa ebbìa.
A Sant'Antoni hat pedidu sa grascia
de li distruer sos c'hat in carrela:
chi unidos a s'issoro parentela
potan ruere umpare a una fascia...
sun avanzu 'e sa ruzza istirpe bascia
non balen cantu s'ozu 'e sa candela!
Sian mannos, minores, cantos sunu
ch'in pè da-e hoe no nde rest unu!
Si b'hat calchi batijmu o affìdu,
o s'ischit chi b'hat calchi funerale,
pius de su rellozu est puntuale
sempre pronta in su puntu istabilìdu;
mirat dognunu coment'est bestidu
prim'ancòra chi giampet su portale,
siat pro calzone, gabanu o coguddu
hat ite narrer pro custu e pro cuddu.
Cand'est sezida in missa, o a sa rea
est sempre frie-frie e fastizòsa,
chi paret chi li manchet calchi cosa
sos ch'at vicinu ponzend'in pelèa:
traza-traz si pijat sa cradèa
assimizante a berveghe 'addinòsa...
ma su giaganu istraccu 'e su baccanu
li narat: non che torres cràs manzanu!
Rispondet alvuràda e male posta:
mira chi custa no est domo tua!
E s'has pensadu de mi ponner in fùa
ti l'abbascio eo cussa cogorosta...
Si torras a ripiter sa proposta
de me t'has ammentare, conca crua!
E non prosigas in cussa manèra
ca mi disturbas sende in preghiera.
Unu cicchetto l'hat fattu Babbài
ca 'e sa cadrèa non pagat s'affittu,
issa rispondet: Non tenet dirittu
simile affrontu de mi fagher gai!
In veridade non creia mai
chi 'e pagos soddos esseret appitu;
ma li cunfesso chi no hapo pagadu
cretende chi si fit ismentigadu...
Tando li narat t'hap'a perdonare!
Ma prestu a domo tua ti retira,
so istraccu 'e istare tira-tira
ca ses fiadu mal'a battagliare!
E ti cherzo a su bonu consizare:
si podes da-e cheja allargu gira!...
Fattende gai a Satana t'intrègas
prite peccas pius de cantu pregas.
Peccadu grave l'hat fattu Vostè
si bi riflettit bene a mente sana!
A insultare una parrocchiana
faghet pensare ch'est fora 'e sé;
mi proibit inoghe a ponner pè
ca no est dignu 'e giugher sa suttana,
ma l'asseguro chi de-i cust'affrontu
in cuddu mundu nd'hat a render contu...
Cando s''ettat in coddos s'isciallinu
pro fagher unu giru in su rodòne,
s'in calchi gianna intendet chistione
signa totu in su sou taccuinu,
merce 'ona pro cuddu gazzettinu
chi ponrt prestu in circulazione;
fattu a dovere et est bene cundidu
pro lu fornire a totu, gratuìdu!
Passat addaju e non faghet suguzu
cand'istat intr''e idda pigh'e fala,
l'attraessat da-e una a s'atter' ala
in dogni domo ponzende bulluzu:
cun totu su ighinu est sempr'annuzu
pro sa sua infamante limba mala!
Tot'est s'impreu sou, sa fadiga
inue bi hat paghe a ponner briga.
Unu sero hat bidu una pisedda
cun s'ammoradu fattend'unu giru,
fatt'hat in modu 'e li enner a tiru
pro li poder cundire sa padedda...
Narat: Birgonzadinde giovanedda
ca girovaga ses senza ritiru!
Mai m'han bidu cun omine in cue
e fia giovana e bella cant'e tue!
Ma sa pizinna paret consizàda,
d'esser pronta e abbista li dat prou,
ch'hat apidu s'iscarpa a su pè sou
restat s'intrusa che barri-falàda.
Rispondet: Già la faghet s'acconcàda
su chi si ponet a fiancu tou...!
Ca ses oggettu de natura appèntu
che paraccu chi foscigat su 'entu...
Ite lastima 'e femina credente
ch'est religiosa e bene prozedìda!
Est pro su peccadore una guida
generosa de coro e indulgente.
Issa est cunvinta e che tenet in mente
ch'intrat in chelu calzàda e bestìda.
Ma nd'hat de aju chi faghet burdellu
si Pedru no l'abberit su cancellu...
Pro cant'est custa idda fortunada
render li dèmus sa riconnoschenzia;
hamus in domo una mastr'e sienzia
senza connota e senza valutàda;
ingiustamente l'hamus trascuràda
pecchende de apatia e imprudenzia.
Si bos paret ch'hap'eo esageradu
li rendat Deus cantu hat meritadu.
CURSAS A RODEU
No ti azzardes pisedda
in sas cursas a rodèu,
si rùes, beru pro Deu!
ti guastas sa munnedda.
Cussos giogos abbandona
e no sias imprudente,
si a mie pones mente
faghes pius fiza 'ona...
Su rimproveru perdona,
ma ses tropu minredda;
a sezer a cadd'un sedda
tropu mi pares anisca...
Andare male in chisca
no ti azzardes pisedda.
Sas avvertenzias mias
proite no las intendes?
Si su bene lu cumprendes
ringrassiare mi dias;
ma de caddos sas manias
ti giughen a giogu fèu;
s'in cue chircas recreu
t'est fatale s'attrivida,
bi hat arriscos de vida
in sas cursas a rodèu.
Bortas meda t'apo nadu:
in giogos abberi s'oju!
E tue che rana in poju
b'has nquilla nadadu...
Ca pro istint'arriscadu
ses sighinde cuss'imprèu,
però su decoro intrèu
timo meda chi ti gioghes,
poi t'intenden a boghes
si rùes, beru pro Deu!
Già chi no poto piusu
leared'a manu tenta,
solu ti naro ist'attenta
de zessare dog'abusu,
a fagher de te mal'usu
no est iscraffiadedda;
como protest 'e cadredda
pro sa fata ramanzina:
si sighis cussa faìna
ti guastas sa munnedda.