Carmela Meridda Dessena e Giovanna Maria Lai, la poesia delle donne di Ozieri
Prendendo in considerazione una comune e scolastica antologia si rileva, ancora oggi, essere alimentata da una consistente maggioranza di autori al maschile. Dunque, numericamente e qualitativamente, a discapito delle tante valide donne che hanno coltivato la letteratura e la poetica con una interpretazione e lettura del mondo e dei sentimenti con unicità innovativa; innalzando una lirica profonda e di avanguardia per definire “l'io femminile” in senso originale e collettivo.
Le donne in poesia, fin dall'antichità sono state fondamentalmente formative e maestre di raffinatezze, e certo la più ricordata è la poetessa greca Saffo (VI sec. a.C.), ispiratrice di successivi poeti come Valerio Catullo e lo stesso Giacomo Leopardi. Si ricorda anche la significativa produzione poetica di Caterina da Siena; e ancora diverse autrici, di ottima tecnica e cultura, del periodo rinascimentale o le rinomate poetesse dell'Accademia dell'Arcadia, indimenticabili per arte e cultura ed operanti tra Seicento e Settecento, fino alle grandi e apprezzate liriche dell'Ottocento: una per tutte la Emily Dickinson. Il Novecento è una vera “esplosione” di poetesse: le italiane Ada Negri, Sibilla Aleramo e la nostra stessa Grazia Deledda, portatrici di emancipazione culturale nel rinnovato segno e nuovo sguardo verso la società. La contemporaneità di donne poetesse italiane è segnata, con versi che spesso evidenziano il ruolo e la condizione femminile, da Alda Merini, Dacia Maraini, Maria Luisa Spaziani, Vivian Lamarque, Patrizia Valduga.
Tante le presenze poetiche, di assoluto rilievo nel panorama letterario sardo, che si propongono con componimenti identitari in limba; artiste contemporanee che, con grande emotività e intensità, riflettono sugli aspetti della quotidianità femminile e sulle coinvolgenti tematiche sociali e umane dell'Isola.
Accomuniamo, in questa pagina della rubrica mensile, le due poetesse Carmela Meridda Dessena e Giovanna Maria Lai di Ozieri; ben rappresentano – come le note Tetta Becciu e Gavina Correddu – il rinomato centro della poesia sarda, che diede origine alle moderne gare estemporanee e al Premio Ozieri, ideato nel 1956 da Tonino Ledda.
Carmela Meridda Dessena, professionalmente insegnante, è una poetessa bilingue che con le composizioni in limba ha conseguito frequenti e prestigiosi riconoscimenti in diversi concorsi letterari. Scoperta poetessa, dai più, con la maturità; sempre stata attenta alle attività artistiche, ma certo quella del componimento poetico è stata arte coltivata da sempre. Evidente la complessità del lavorio linguistico e lo spessore di conoscenze del ricco patrimonio di termini particolari del Logudoro, con cui esalta le opere di raffinata e profonda sensibilità; sorprende per il naturale e armonioso manizu dei versi, dialoganti e comunicativi, che si caratterizzano per la freschezza creativa, fervida e vibrante nel donare immagini e sentimento.
Giovanna Maria Lai ha coltivato la passione per la cultura poetica e per la scrittura in versi fin dall'età giovanile. A partire dal 1997 inizia a partecipare con assiduità ai concorsi di narrativa e poesia in limba, conseguendo importanti attestati nelle maggiori manifestazioni letterarie sarde. Presente in riviste e antologie, tra cui nell'opera “Bentu 'e terra mala”, edita a Berlino e con traduzioni in tedesco, inglese e galiziano, dove figura con le rappresentative scrittrici sarde contemporanee. Componente di giuria in diversi importanti premi letterari del Logudoro; sue liriche sono state armonizzate dal Maestro Coloru e fanno parte del repertorio del coro di Muros. La poetica di Giovanna Maria Lai risalta per l'abilità di coniugare su limbazu otieresu con i chiari e forti tratti di identità e di idealità. La costruzione dei versi viaggiano tra realtà, fantasia e parole-sentimento d'amore.
A OTHIERI de Carmela Meridda Dessena
Da-e s'alt' 'e Musserrad' abbaidende
t'hapo 'id'Othieri mia, grigliada
da-e su sole, chi nde fit 'essende
tra sette montes chi t'hant abbrazzada.
Una cantone ti canto da-e su coro
o reina 'e su nostru Logudoro.
Reina tue ses e bella isposa
de custu logu ermos'e incantadu,
riccu 'e pasculu, e contvizòsa
est sa zente chi l'hat semper abitadu.
Sas roccas tuas sunt pienas de istoria,
o logu chi a Sardigna dasa gloria.
Tota sa terra tu'a mesu 'eranu
una bellesa fidi de laores;
a primos 'e triulas, da-e manzanu
a messar'andaiant sos messadores.
Su campu de Othieri, unu mare
pariat de oro. Sigo su contare.
Sos chi fini pastores da-e meda,
baccas, arveghes, faghian pasculare:
regottu e casu, chi paria' seda,
for' 'e Othieri che podiant leàre......
in custu modu ses diventada
tomma e padrona in totu sa leàda.
Bogadu hasa forte numenàda
fora 'e su territoriu fadadu,
e-i su Re de Sardigna saludàda
t'hat zittade, in su seculu passadu.
'Onzi die e in donzi circustanzia
creschida ses sempr'in importanzia.
Da-e pagas domos, in s'adde cuàdas,
immannàdu in isterrid'has donz'ora:
sa lughe, s'abba, cosas sonniadas
da-e tantas biddas, has hapid'assora.
Funtana e trenu t'hana mudàda,
e pustis... ti ses ammandronàda.
Oe affestamus chentu chimbant'annos
de custu ammentu, pienu de allegria,
cun iscrittas in sos palattos mannos
cun lughes e lumeras in sa bia.
Ischidadinde! Como chi est s'ora,
pro torrar'a imperare de Segnora!
SANTA CRISTINA de C.M.D.
Buttios de oro,
perlas preziosas,
pro nois est s'abba
chi falat da-e su chelu,
arribada e cuada
che siddadu
pro nos dare sa vida.
Sos mannos nostros
faghian nuìnas
pro 'ìdere sa fine
'e sa siccagna.
Sa zente 'e sos nuraghes,
a fiottu,
accudiad' 'onz'annu
a festeggiare
custu donu divinu.
Cun canta reverenzia
umpiana s'abba
da-e sa vena sacra!
Cun cantu amore
l'haian tancada
intr' 'e unu iscrignu
'e preda,
cun d'una rampa 'e iscalas
chi nos faghet restare
a bucca aberta!
Su temus hat messadu
cussa zente,
ma sa 'ezza vena
sumid' ancora
balsamu 'e chelu
intr' 'e sas sacras pedras.
E nois, s'erenzia,
intramus a piutu
in Santa Cristina,
tra sos antigos muros,
chi abbrazzan su pius bellu
monumentu 'e amore
fattu pro s'abba,
prenda istimada
de sa vida nostra.
AMMENTU de C.M.D.
Miro su sole
ch'isparidi
in nues de oro,
e unu 'olu 'e puzzones
ch'andant a s'accuccare.
Miro su mare,
alluttu
da-e s'ultimu lugore
e sas undas, chi, lébias,
t' 'enin a carignare.
Currende isculza
subra sa calda rena,
ses tue puru lughende.
Perla luminosa,
appena 'essida da-e s'abba,
in s'abbrazzu
de s'ultimu sole.
Ammentu 'e gioventura,
piena 'e vida,
de amore,
chi m'incantas su coro
dulchemente.
A TIE de Giovanna Maria Lai
Ses tardende, bene meu, in sa recuida.
S'est istracu s'oju 'e sa die.
De m'ider' a s'isetu abbratzada.
S'est mudadu de mantu su chelu,
e s'at cosidu isteddos de oro,
s'est torradu a pesare su sole,
poi sa luna at bestidu de iza.
E t'apo isetadu...
Ses recuidu istasero a foghile.
Ma non m'as dadu saludu a s'intrada,
e unu 'asu comente solias,
ne faeddu amorosu t'est in laras
fioridu.
E fist(i) fritu, a ojos serrados,
illijnidu,
comente istracu de fadiga patida.
T'apo abertu sa camera 'ona,
chi t'at bidu briosu in amore,
ma de su coju su durche sabore,
pro sempre in laras ti l'an arrimadu.
Fiore nidu profumadu 'e manzanu,
t'an(a) furadu s'abboju 'e u sero!
Riet su Chelu, imberrièndedi aprodu,
pro ti ninnare in bànzigu 'e luna,
e un'istella de mala fortuna,
pro 'irgonza, forsis, s'est cuada.
Miradebollu, s'isposu meu,
cantu est bellu cun sa este de muda,
lassadu pro sempre m'at fiuda,
in bratzos de una fàida infinida,
ite mi alet sighire sa vida,
si pro àteros mios
como apo a timire?
UNA CANTONE A SA LUNA de G.M.L.
(Assonada cun su pròpriu titulu dae su Mastru Mario Coloru pro su Coro “Renato Loria” de Muros)
Sos iscacàglios de una note iscabada
ant ischidadu s'oju 'e su sole.
Umbras cànas de marrania
sunt rebotende in mesas de dudas.
S'urulu 'e su 'entu
aunzat su piantu,
in chizos de impudu.
Su nerviu de su tempus andadu,
isfoetat tramas de ura,
in telarzos de sorte drommida.
In tancas de bramas abrìnas
chirco àidos de frina,
pro m'ammelare pijas de annuzu.
S'afannu 'e s'ammentu
si drommit in cambas de ispera...
in sos didos de un'isetu noale
so cantende una cantone a sa luna.
A MAMA MIA de G.M.L.
(La madre de Giuseppe Ungaretti in sardu logudoresu)
Cand' 'e su coro su pàlpidu lenu
at abbojare s'ierr' 'e sa vida,
tzedende a Deus s'ultimu' alenu,
pro t'agatar'in sa paghe infinida,
che a tando m'as a tenner' pro manu.
Imbenujada, de isetu fiorida,
miras chieta su Re Soberanu,
comente solias, fidel' e pia,
cand'ancora t'avreschiat su manzanu.
Cun fagher' trèmulu, che una ia,
cand'enzeit issa a ti giamare,
sos bratzos fiudos de giovania,
in altu a Deus as a pesare,
a su cherrer' Sou già rassignada,
e s'Iss 'e perdonu m'at a mudare,
solu tando m'as a dar'una mirada,
gosende de s'isetu chi m'as tentu.
E, lestru, t'at a lugher' in s'ojada
unu suspiru pàsid' 'e assentu.