Juanne Frassu, poeta illoraese di ricordanze
Così come tutte le espressioni d'arte, anche la poesia regala un benessere allo spirito e stimola uno stato di riflessioni dal contenuto fortemente emozionale che si esercita e rivela nella mente e nel cuore. La sfera dei ricordi e delle emozioni sono certo da ascrivere all'elasticità elaborativa del naturale e istintivo pensiero poetico sviluppato e coltivato, con magica alchimia di parole ed armonia, da Juanne Frassu (Illorai 1934 - Ottana 2000).
Attraverso i componimenti lirici, caratterizzati dal realismo e dolcezza velata in malinconie, rielabora il vissuto proprio e del suo tempo che ha conservato a esperienza e maestro di vita. Scrive memorie da salvaguardare con l'emozione sensoriale dei luoghi: reliquie da tenere e condividere per rivelare la sua storia e quel mondo di “ricordanze” di comunità e di antenati che ci portiamo dentro. E la memoria (mneme) poetica, e non solo, è realtà del nostro inesorabile andare sui confini stabiliti dall'ordine di sensibilità dell'animo, della cultura e della personale-collettiva storia esistenziale che irrompe e s'identifica nella complessità del ricordo (anamnesis), sottintendendo riflessioni e pensieri d'identità.
Dai versi di meditazione si evince una particolare sensibilità e la profonda attenzione alla condizione umana – che Juanne ben conosce! – di sofferenze e di privazioni vissute nell'infanzia e nell'immediato dopo guerra con il laborioso orgoglio del riscatto. La matura creatività e fantasia poetica spaziano gli ambiti diversi della relazionalità, interpretando l'essere nel sociale e nel rapporto equilibrato con i valori, siano essi di vita quotidiana o di fede nella realtà concepita come ulteriore ed “al di là”.
Rigorosamente legato alla tradizione del verso rimato, scandito col suono ritmato e scorrevole dell'endecasillabo che storicamente ha dato voce autentica al cantare degli estemporanei, compone ed offre una lettura e narrazione di vita e di saperi dal sapore naturale e spontaneo della cultura poetica del nostro recente passato, con tutte le preziosità da piccole comunità.
Professionalmente è stato un tecnico addetto al Servizio Automobilistico dell'Esercito; per realizzare la sua innata passione verso la meccanica si dovette arruolare, potendo così permettersi di studiare in una scuola privata (conciliando con sacrificio lo studio e il lavoro) ed acquisire le conoscenze tecniche-formative per diventare un qualificato ed apprezzato tecnico e stimato sottufficiale. Nel 1976, in congedo dall'Esercito dopo oltre vent'anni, si stabilisce ad Ottana per avviare un'attività propria nel settore meccanico che attualmente proseguono i figli.
La passione poetica di Juanne Frassu si concretizza in tre pubblicazioni: nel 1992 la prima silloge “artigianale”, da donare agli amici e titolata “Milli funes t'affranzan...”, a cui seguiranno i più impegnativi volumi lirici “Lampos de poesia” e “Fiores de chercu”.
Juanne, nel presentare una sua pubblicazione, ricordava l'infanzia a Illorai e sos cumpanzedhos con cui condivideva il canto a poesia: fin comente sos primos abratzos a su primu amore! Un amore immenso per il canto e la poesia che ne ha segnato in modo significativo tutta l'esistenza, anche se pagu l'apo potida cultivare ca, zovanedhu, custrintu da sa caristìa, so partidu prestu militare de carriera.
IN BIDDA MIA
In Illorai, sa natura riinde,
m’at dadu lughe e bantzigu ‘e fiores,
in nuscos dilicados e colores
de povertade, a su mundu ‘eninde.
B’apo agatadu in frustigos de nidu
sas tramas de ispera in tempus d-enner
pro siendas de bene a las mantenner
in promissas chi mai ana cumpridu.
Creschindeb’in sos annos beraniles
da su “regime” tristas dies feas
b’apo connottu, e inumanas peleas
m’an sinzadu sos trattos zovaniles.
Ca m’est s’edade frisca ‘olada in “fora“,
torro a chircare, in carrelas bighinas
o suta s’Ulumu Mannu, raighinas
chi fozas grogas mantenzan ancora.
Cumpanzos, chi bi torran che a mie,
si saludan: “ça va?” – “Bien, bien!”
o risponden a ”Ciau!” – “Auf wiedershen!”
Ma su coro l’ an tentu sempre inìe.
Como bi chircan: tortos campaniles
chi pintaian, fumeras biancas,
subra sas domos, antigas calancas
ch’ incensaian su chelu a foghiles;
sa Rocca de Coronas, che fortesa
dae corbu orettada e tilibriu,
setzida in s’ adde, a intender su riu
murmuttende perenne in sa bellesa
e faghen bogh-’e-torra sas funtanas
dae Bubulucò, s’Ena e Carente,
in birde cantu ‘e friscura lughente
pro un’abbratzu a sas Musas galanas.
Bi chircan in sos dillos paesanos
sos palpitos de mama ‘e cara “‘Idda”
in nuscos de amenta, laru, armidda,
ch’ ischiden, torra, sos ammentos canos.
In coro meu, onzi ‘orta chi torro,
b’agato paghe a sa malinconia
e devotu fizu, a s’amena ‘idda mia,
cun d-un’inchinu, una rosa li aporro!
GENNARGENTU
Est sa janna ‘e prata, in s’iscrittura,
pro intrare a bellesas antigorias
chi liadas de rocca tenen glorias
modelladas, in s’anima ‘e natura,
dae s’abba cun manos de su ‘entu:
a rosas de granitu fioridas
in chimas da su tempus isculpidas
pro dare a serras canas movimentu.
Bestidu ‘e chercos, elighes, lidones,
in birde mantu, a gala si presentat:
in baddes chi funtanas bi alimentat
pro abbare crabolos e murones
e dàn imbiu a iscurrer de rios
sestende isprigos craros cristallinos
in bintra e bessi ‘e tortos uturinos
brinchende in undas de colores bios.
Umbras e lughes de sos minerales
s’intritzan in sas roccas de carchina,
abbratzadas da carchi raighina
che isposa in umores vegetales.
Abreschidas de oro, in s’oriente,
bi pintan meravizas de incantu
isettende su sole, in durche cantu
de s’armonia ‘e natura lughente.
Cand’ est sero, in chelu brundu abertu
s’ incrarat sa luna in s’orizonte
pro iscrarire ancora cussu monte
invitende isteddos a cunsertu.
In sa sacralidade ‘e logu amenu,
betzos menhir e tumbas de zigante
s’ ammiran, e s’ispiritu festante
lu rendet in su situ, antigu alenu.
In Subramonte puzones e feras
s’incontran in arestes melodias
in cantidade e de raras zenias
orminend’ imbojadas camineras.
S’anima ‘e su poeta in cue gosat
respirende s’incantu ‘e sa natura
e de tanta bellesa in sa durcura
su coro at paghe e…sa mente riposat!
A FRANTZISCU SATTA
Frantziscu, ti che mando custas rimas
pro ch’in podere tou las onores
in su monte ‘e s’”ischire” e las colores
de lughe tua in sas prus altas chimas.
Ti sian dae coro agradessidas
comente dae su coro ti las mando
e, umile, inchinadu, t’incumando
chi a sa vista las tenzas abellidas.
Sunt pro ti narrer de cara amighentzia
chi m’at ligadu a tie in medas annos
e in momentos tristos e affannos
bi fit s’alidu tou e sa presentzia
a mi attire su cunfortu ‘e Deu.
Como chi sa salude, in carch’iscutta,
ti ponet in anneu e mala uta,
ti siat durche su pessare meu.
Tue chi ses che rocca sempre istadu
e rocca ses in limpidu sentidu:
no benzas de pattire intimoridu
ma pro amore a Deus cunsagradu
applichendeli onzi dolore tou
in rosarios de paghe, o Frantziscu;
s’animu lu mantene amenu e friscu
rinde a s’ispera ‘e unu mundu nou.
Sos ramos tuos chi as in fiore,
in s’ortu ‘e sa famillia prantados,
sian pro vida longa destinados
a t’esser de corona e… cun amore!
Sa chi t’est a costazu ‘e su destinu
a manu tenta, in profumos de rosa,
ancora pro chent’annos, amorosa,
fettat cun tegus paris su caminu.
Sias de caridade in coro prenu
in d-onzi tempus e occasione
cun frades caros in sant’unione
suta sa lughe de s’arcubalenu.
SA MANU DE SU TEMPUS
Su tempus iscurrinde a coladura
sinzat sas dies, sos meses, sos annos,
e custu s’ischit! Sos arcanos mannos
si presentan, bintrende a sa natura,
a cumprender su pesu e sa misura
e ite la cumponet, cando e chie,
in d-una notte o in d-una die,
a fattu de su mundu s’iscultura.
Cantu at impreadu a modellare
sos montes e sas baddes in sos pranos?
E-i su chelu, si postu bi at manos,
cun sos fundos tuvucos de su mare?
Sa luna e sos isteddos in su logu
cando che los at postos subra ‘e cue
e a su sole, pro lugher tottue,
a l’atzender, cun lampos, postu at fogu?
A s’universu tottu in movimentu
chie dàet su tempus e sa lughe
cun s’ armonia? Tzertu, chie giughe(t)
brazzu divinu ’e poder dare assentu.
Sos montes, cun vulcanos in s’internu,
an aer sempre linna ‘e brusiare?
O una die s’an a istudare
cando su tempus no est prus eternu?
Cantu est longu su tempus chi curret,
est uguale pro d-onzi persone?
Est un’eternidade in sa presone
chi a s’innossente in sa pena cuncurret
e pesante che prumu in su pattire
de chie in maladias nde at turmentu;
mentres est curtzu in su divertimentu
e lebiu e licantzu in su godire.
Però no tenet comintzu ne fine
ne si podet toccare in trasparentzia,
ma pro s’omine est vida s’esistentzia
e l’est debadas torrende a bruine.
Ma cale lughe arcana, mi domando,
est chi faghet su tempus bellu o feu?
No podet esser che sa manu ‘e Deu
in ispiritu potente , e prego tando,
chi s’artziet, in custu Giubileu,
essende amore e durche meraviza,
a beneigher in su duamiza
in paghe Santa su mundu intreu
e, cun su entu in d-una iscutta ebbia,
mudet sas roccas in rosas de amore
e ue bi at iscuru su lugore
b’ ispargat, in d-unu cantu ‘e allegria.
S’ULUMU DE PIAZZA ‘E CRESIA
Cando l’apo idu siccu , ‘e su dolore,
mi fio ammusterchindemi, azummai;
mancu pessende aeret tentu mai
cussu destinu vile e traitore,
s’ulumu chi sinnadu mi at minore
che fizu intro su coro de Illorai,
cun isse est mortu un’ogru de ‘Idda mia
ch’ at iscrittu in s’ammentu ‘e pitzinnia.
Pro seculos bistadu est distimonzu
de pastores ghirende a notte a bidda
o chena aer de lughe un’ ischentidda
sos massajos bessindeche a s’aronzu,
e in su tempus de b’aer bisonzu
fit de venas de paghe sa mamidda:
b’an agatadu in suta ‘e cussas naes
sa cuncordia in chistiones graes.
B’at bidu in s’umbra sua su Rettore
preghende a breviariu in manu
pro chi Deus mantesu aeret sanu
de Illorai d-onzi abitadore,
sende a sentinella ‘e meda onore
de su bene morale paesanu;
s’arbure est morta in su fatale dannu
ma nde restat s’orgogliu intreu e mannu.
In seculos de incantu majarzu
dadu at friscura e bellesa deghile;
at intesu ischidende a s’impuddile
sa ‘idda a dobbos de su frailarzu,
o in s’anda e torra ‘e su telarzu
su tèsser dignu de manu gentile;
sa zente Illoraesa bella o brutta
l’est, cun s’istoria, colada in suta.
De onzi atopu su riferimentu
est bistadu segretu e caru amigu,
cun su rispettu modernu e antigu
de arte in sa natura monumentu;
in sa piazza pro abellimentu
fit che de-i sas animas s’isprigu;
como no rappresentat prus sas ‘ozas
e ne isperas friscas siccu ‘e fozas.
No faghet pius umbra a sas campanas
prima ‘e toccare, in s’artu campanile,
s’invitu a sa zente ‘e coro umìle
a sas pregadorias paesanas;
no prus in naes ne birdes ne sanas
b’at assentu puzone in beranile;
non pius sa friscura de un ‘orta
mandat de paghe cuss’arbure morta.
Gai, comente s’Ulumu, in sas venas
mi sun siccadas betzas bramosias
de torrare, in sas aèras nadias,
chi dae tesu las bido serenas
dende lugore, a isperas amenas,
incantu ‘e suspiradas poesias,
pro chi da raighinas de fundale
bi brottet, torra, fruedda noale.
SA FUNTANA 'E SA COLUMBA
Sos ch'in tantu amore bidu t'hana
benner a mundu, in su disizu insoro,
cun sa felicidade manna in coro,
Giada, che prenda dechida e galana
ti lean, oe, a sa santa Funtana
pro ti 'estire 'e divinu decoro.
Sa curpa originale, in lughidu oro,
ti la torret sa manu Soverana;
e-i sa mama tua e babbu tou
t'idan cuntenta, dilicada rosa,
cun su velu biancu dae nou
andende a t'isposare sana e bella;
e, pro vida, da s'artu luminosa
ti riat "sa columba" che un'istella.